(1956-62)
powieść J. Iwaszkiewicza. Akcja obejmuje przedział czasu między 1914 a 1947, zdarzenia rozgrywają się na Kresach Wschodnich (Ukraina), w Warszawie, Paryżu, Rzymie i podwarszawskim folwarku głównego bohatera Komorowie. Bohaterowie reprezentują różne pokolenia i środowiska: książę Biliński, hrabia Myszyński senior i junior Janusz - jedna z głównych postaci, kompozytor Edgar Szyller, proletariusz Wiewiórski, a ich losy ukazane zostały na tle przełomowych wydarzeń hist. (rewolucja ros. i dwie kolejne wojny światowe). Narrator przedstawia ludzi i środowiska dobrze sobie znane, dokonuje pewnego rodzaju rozrachunku z własną osobowością, co uwidocznione zostało m.in. w osobach Janusza Myszyńskiego i Edgara Szyllera (choć pierwowzorem tego ostatniego był K. Szymanowski). Szeroka panorama służy zobrazowaniu losów pol. inteligencji, odmienności jej poglądów i obyczajów. Problem artysty, jego twórczości i związane z tym pytania o wartość, prawdziwość i trwałość przeżycia artyst. występują w różnym kształcie w wielu utworach Iwaszkiewicza, ta powieść przynosi pewien rodzaj podsumowania wcześniejszych rozważań. Pisarz połączył w jedną całość wiele wątków i technik narracyjnych, w powieści znaleźć można elementy prozy realist., powieści epistolarnej, sagi rodzinnej, powieści psychol., a nawet awanturniczego romansu. Tytuł ostatniego rozdziału nieprzypadkowo wprowadza rozróżnienie na "epilogi" i "dalsze ciągi", po zakończeniu wojny żyjący bohaterowie stają przed koniecznością wyboru: na emigracji zostają księżna Bilińska, Cherubin Kołyszko, Wyczerówna i Elżbieta Szyllerówna; do kraju postanowił powrócić Alo Biliński, ponieważ tylko tu widział możliwość życia; do nowych warunków próbuje się przystosować Ewelina Royska. Ostatnia scena powieści zawierająca opis ekshumacji zamordowanych (Myszyńskiego i Wiewiórskiego) i rozmowę Fibicha z Alem w komorowskiej oranżerii zamyka ostatecznie przeszłość, o której nie można zapomnieć, ale też nie powinna ona przesłaniać teraźniejszości. Zaczerpnięte z wiersza Norwida Sława motta wyjaśniają sens tytułu, podstawowe rozumienie zawiera pierwsze: "Niesprawiedliwość może triumfować w sławie, / ale chwała jest zawsze po stronie sprawiedliwości", autor wyraźnie rozgranicza te pojęcia stwierdzając, że sławę można uzyskać różnymi sposobami, ale chwałę zdobywa ten, kto ma słuszność po swojej stronie, dwa kolejne motta myśl tę rozwijają.
- CHWAŁA, SYNONIM: szacunek, uznanie,...
- SŁAWA, SYNONIM: popularność,...
- duma i sława, ‘odpowiedź z ławki...