statek powietrzny o nieruchomym względem kadłuba płacie nośnym i własnym napędzie silnikowym; siła nośna uzyskiwana jest w wyniku oddziaływania posiadających profil aerodynamiczny płatów nośnych prostych (skrzydeł) lub w kształcie pierścienia (w s. zw. pierścieniopłatami) z powietrzem, względem którego przemieszczają się z dużą prędkością; prędkość ta uzyskiwana jest dzięki sile ciągu wytwarzanej przez zespół napędowy, składający się z jednego lub więcej silników tłokowych śmigłowych (spalinowy silnik tłokowy), odrzutowych (przepływowych lub rakietowych), turboodrzutowych lub turbośmigłowych. Sterowanie lotem s. odbywa się za pomocą zespołu elementów konstrukcyjnych tworzących usterzenie s., które służą jednocześnie do zapewnienia stateczności s. podczas lotu. Podczas startu i lądowania s. wykorzystywane jest podwozie, którego budowa uzależniona jest od rodzaju podłoża: w s. lądowych posiada ono koła (zwykle 2 koła gł. w pobliżu środka ciężkości s. i jedno podporowe pod dziobem lub końcem kadłuba), w hydroplanach - pływaki lub kadłub w formie łodzi; w amfibiach (s. dostosowanych do startu i lądowania zarówno na podłożu stałym, jak i wodzie) - oba rodzaje rozwiązań; budowane są także, gł. dla potrzeb wojska, s. pionowego startu i lądowania; start i lądowanie s. mogą być wspomagane za pomocą specjalnych urządzeń (np. katapulty startowe, stosowane gł. na lotniskowcach). Zależnie od prędkości osiąganej przez s. w porównaniu do prędkości dźwięku w powietrzu rozróżnia się: s. poddźwiękowe (subsoniczne), s. przydźwiękowe (transsoniczne) - o prędkości zbliżonej do prędkości dźwięku, s. naddźwiękowe (supersoniczne) oraz s. hiperdźwiękowe - zdolne do poruszania się z prędkością powyżej 1389 m/s (ponad 4 Ma). Pod względem zasięgu wyróżnia się s. dalekiego (1500-4000 km), średniego i najmniejszego zasięgu (do 300 km). Czynności pilotażowe mogą być częściowo lub całkowicie przejmowane przez sterowane komputerem urządzenia pokładowe (automatyczny pilot), budowane są też samoloty bezpilotowe, sterowane zdalnie, wykorzystywane jako s. zwiadowcze, s. pociski lub s. cele (do treningowego strzelania). Z punktu widzenia przeznaczenia s. dzieli się na wojskowe i cywilne; wśród cywilnych rozróżnia się s. komunikacyjne (pasażerskie) - do przewozu pasażerów, a także przesyłek pocztowych i towarów na regularnych liniach lotniczych, transportowe, szkoleniowe (do szkolenia personelu lotniczego), specjalne, np. sanitarne, pożarnicze (do gaszenia pożarów lasów i stepów), rolnicze (do opylania i opryskiwania upraw rolniczych, sadowniczych i leśnych, rozsiewania nawozów sztucznych itp.). Historia s. rozpoczęła się w pocz. XX w. - poprzedziły ją liczne próby lotów (gł. szybowcowych); pierwsze sterowane, udane, powtarzalne loty odbyli 17 XII 1903 bracia W. i O. Wrightowie (4 przeloty - najdłuższy trwający 59 s, na wysokości 260 m); ich samolot 1904 przebył odległość 4,5 km w czasie 5 min, a 1905 - ponad 30 km w czasie 30 min; po tych osiągnięciach nastąpił szybki rozwój konstrukcji s.; 1909 Francuz L. Blériot przeleciał nad Kanałem La Manche, a jego rodacy uzyskali rekordowe wówczas wyniki: 1910 Lagagneux, wys. 3,1 km, 1911 E. Nieuport, prędkość 133,14 km/godz.; podczas I woj. świat. s. wykorzystywano do celów militarnych; 1919 uruchomiono pierwsze pasażerskie linie lotnicze, a Anglicy Alcock i Brown dokonali przelotu trasą płn. nad Atlantykiem, 1927 Amerykanin Ch.A. Lindbergh przeleciał samotnie bez lądowania z N. Jorku do Paryża; pierwszy lot (z wieloma międzylądowaniami) dookoła świata odbył 1933 amer. pilot W. Post, zaś pierwszy taki lot bez lądowania odbyła 1949 załoga amer. s. B-50 pod dowództwem J. Gallaghera (94 godz. i 1 min). Wiele sukcesów odnosili także polscy konstruktorzy i piloci (lotnictwo polskie, lotnictwo sportowe). Podczas II woj. świat. nastąpił b. szybki rozwój konstrukcji lotniczych, m.in. napędu odrzutowego, w tym rakietowego; w okresie powojennym znaczące wydarzenia to: 1947 s. amer. Bell X-1 pokonał prędkość dźwięku, uzyskując 1100 km/h, 1952 bryt. s. pasażerskie Comet o napędzie odrzutowym rozpoczęły regularne loty na linii Londyn-Johannesburg, 1976 rozpoczął loty na trasie atlantyckiej ponaddźwiękowy ang.-franc. s. pasażerski Concorde, a rok później na trasie Moskwa-Ałma-Ata radz. TU-144. Od końca lat 70. rozwój techniki lotniczej zmierza w kierunku budowy coraz bezpieczniejszych, mniej głośnych i bardziej ekonomicznych s. komunikacyjnych; gł. rolę w tym zakresie pełni amer. firma Boeing i konsorcjum producentów eur. budujące s. Airbus.
DE HAVILLAND, , LATAJĄCE SKRZYDŁO, DASSAULT, KAPOTAŻ, ŚMIGŁO, LEDUC, DELTA, DZIENNIK POKŁADOWY, AN
- SAMOLOT, Jeśli przyśni ci się...
- samolot, „coś dziwnego”
- MYŚLIWSKI SAMOLOT, .