silnik cieplny, w którym praca użyteczna uzyskiwana jest przez spalanie wewnątrz cylindra mieszanki paliwowo-powietrznej i oddziaływanie wysokiego ciśnienia spalin na pow. ruchomego tłoka (zamykającego przestrzeń roboczą cylindra, w której następuje spalanie mieszaniny paliwa z powietrzem) wykonującego ruch posuwisto-zwrotny (silniki suwowe) lub obrotowy (spalinowy silnik rotacyjny). Obudowę silnika suwowego stanowią: kadłub, w którym można wyróżnić blok cylindrów i skrzynię korbową (zamkniętą od dołu pokrywą zw. miską olejową) oraz głowicę cylindrów stanowiącą górne zamknięcie cylindrów, mieszczącą w sobie elementy rozrządu. W silnikach suwowych przetworzenie posuwisto-zwrotnego ruchu tłoka na ruch obrotowy wału napędowego odbywa się za pomocą układu korbowego. Zespół mechanizmów sterujących wlotem mieszanki lub powietrza do cylindrów oraz wylotem spalin nosi nazwę układu rozrządu, przy czym wyróżnia się: rozrząd tłokowy - stosowany w silnikach dwusuwowych (tłok w czasie ruchu posuwisto-zwrotnego cyklicznie zamyka - ściślej przesłania - tzw. okna, tj. otwory kanałów dolotowych i wylotowych w cylindrze); rozrząd zaworowy - stosowany powszechnie w silnikach czterosuwowych, bazujący na zaworach otwierających i zamykających wloty kanałów doprowadzających do cylindrów mieszankę lub powietrze i kanałów odprowadzających z nich spaliny, sterowanych za pomocą krzywek wałka rozrządu, napędzanego od wału korbowego silnika za pośrednictwem paska zębatego lub łańcucha i kół zębatych dających odpowiednie przełożenie; rozrząd mieszany tłokowo-zaworowy. Ponadto ze s.s.t. są związane integralnie: układ zapłonu (oprócz silników o zapłonie samoczynnym), powodujący zapalanie się we właściwym momencie (tuż przed osiągnięciem przez tłok skrajnego położenia podczas suwu sprężania) mieszanki paliwowo-powietrznej w cylindrze silnika; układ zasilania: gaźnikowy (gaźnik), wtryskowy lub mieszalnikowy, służący do doprowadzania paliwa i powietrza oraz wytwarzania z nich mieszanki o odpowiednich proporcjach i w ilości dostosowanej do obciążenia silnika; układ smarowania, którego zadaniem jest zmniejszenie oporów tarcia współpracujących ze sobą elementów silnika i dodatkowo - odprowadzanie ciepła i ochrona przed korozją; układ chłodzenia wyrównujący temp. poszczególnych elementów silnika i utrzymujący ją w dopuszczalnych granicach; układ wydechowy służący do wytłumienia odgłosów towarzyszących ujściu spalin z cylindra (tłumiki), zmniejszenia zawartości w spalinach składników szkodliwych dla środowiska (katalizator) i odprowadzenia na zewnątrz pojazdu gazów spalinowych. Pod względem sposobu zapłonu mieszanki rozróżnia się: silniki z zapłonem iskrowym (zapłon od iskry elektr. wytwarzanej w świecy zapłonowej), iskrownikowym (zapłon z iskrownika), z głowicą żarową (zapłon paliwa wtryśniętego do cylindra następuje od silnie nagrzanej części głowicy, tzw. gruszki żarowej; silniki te wykazują małą wrażliwość na jakość paliwa, jednak stosunkowo duże jego zużycie); silniki o zapłonie samoczynnym (silniki Diesla, inaczej - wysokoprężne), w których do cylindra zasysane jest samo powietrze, sprężane w kolejnym suwie do wysokiego ciśnienia, co powoduje jego silne nagrzanie (do kilkuset oC) i samoczynne zapalanie się paliwa (oleju napędowego) wtryskiwanego pod koniec suwu sprężania (silniki te charakteryzują się niskim zużyciem paliwa oraz dużą trwałością, lecz relatywnie wysokim ciężarem, drganiami i zwiększoną hałaśliwością). Zdecydowana większość s.s.t. chłodzona jest cieczą odbierającą ciepło przy przechodzeniu przez specjalne kanały w ściankach kadłuba i głowicy (tzw. płaszcz wodny) i oddającą go w chłodnicy, pozostałe powietrzem. Zależnie od liczby suwów tłoka przypadających na jeden cykl pracy s.s.t. dzieli się na silniki dwusuwowe (dwutaktowe) i czterosuwowe (czterotaktowe); w silniku dwusuwowym z rozrządem tłokowym i o zapłonie iskrowym podczas pierwszego suwu, zw. suwem sprężania, tłok spręża znajdującą się nad nim mieszankę paliwowo-powietrzną, a w tym samym czasie w przestrzeni pod tłokiem powstaje podciśnienie powodujące zasysanie mieszanki - w chwili odsłonięcia przez tłok okna wlotowego - do wnętrza komory korbowej; w końcowej fazie sprężania następuje zapłon mieszanki od iskry elektr., a ciśnienie spalin spycha tłok w kierunku wału korbowego - zachodzi drugi suw, zw. suwem pracy, podczas którego tłok zasłania okna kanałów: wlotowego i przelotowego (łączącego komorę korbową z przestrzenią roboczą cylindra), w związku z czym następuje wstępne sprężenie mieszanki zamkniętej w komorze korbowej; pod koniec suwu pracy następuje odsłonięcie przez tłok kanału wylotowego i ujście spalin, zaś przy skrajnym położeniu tłoka - otwarcie kanału przelotowego, przez który wstępnie sprężona mieszanka dostaje się do cylindra, wypychając resztę spalin (tzw. przepłukiwanie cylindra). Na tym samym obiegu oparta jest - pomijając różnice w systemie zapłonu i rozrządzie (zwykle rozrząd tłokowo-zaworowy i dmuchawa wspomagająca napełnianie i przepłukiwanie cylindrów) - praca silników dwusuwowych o zapłonie samoczynnym. Na obieg pracy silnika czterosuwowego składają się następujące kolejno suwy tłoka: 1) suw ssania (dolotu) - zawór ssący (dolotowy) otwarty, wylotowy zamknięty, tłok przemieszcza się w kierunku wału korbowego i wytwarza podciśnienie powodujące zasysanie do cylindra mieszanki (w silnikach gaźnikowych) lub powietrza (w silnikach z wtryskiem paliwa); 2) suw sprężania - zawory zamknięte, tłok wykonuje ruch powrotny i spręża mieszankę lub powietrze oraz resztki spalin, powodując nagrzewanie tych gazów, a w końcowej fazie suwu następuje w silnikach gaźnikowych zapłon mieszanki, zaś w silnikach z wtryskiem - wtrysk paliwa do cylindra, jego zmieszanie się z powietrzem i zapalenie mieszanki od iskry elektr. (w silnikach z zapłonem iskrowym) lub jej samozapłon (w silnikach z zapłonem samoczynnym); 3) suw pracy (rozprężania) - zawory nadal zamknięte, ciśnienie spalin cofa tłok w kierunku wału korbowego, uzyskującego poprzez korbowód ruch obrotowy; 4) suw wydechu - zawór wlotowy zamknięty, wylotowy otwarty, tłok podczas ruchu w kierunku przeciwnym do wału korbowego wypycha spaliny z cylindra; po osiągnięciu skrajnego położenia tłok rozpoczyna ruch powrotny i cykl powtarza się; każdy z tłoków silnika czterosuwowego wykonuje pracę tylko podczas suwu rozprężania, pozostałe suwy zachodzą dzięki pracy innych tłoków związanych ze wspólnym wałem korbowym oraz energii kinetycznej koła zamachowego osadzonego na tym wale. S.s.t. dzieli się pod względem układu cylindrów na: silniki rzędowe (szeregowe) - z cylindrami umieszczonymi w jednej płaszczyźnie, jeden za drugim, zwykle w układzie pionowym, z głowicą w górze (silnik normalny) lub w dole (silnik wiszący); silniki widlaste (w kształcie litery V) z dwoma szeregami cylindrów tworzących zwykle kąt 90o lub 60o; silniki boxer (bokser) - o cylindrach przeciwległych ułożonych z reguły w poziomie, silNiki przeciwbieżne - o tłokach przeciwbieżnych (budowane jako silniki dwusuwowe); silniki gwiazdowe - o nieparzystej liczbie cylindrów leżących w jednej płaszczyźnie wokół wału korbowego wzdłuż promieni wychodzących z jednego punktu oraz silniki wielogwiazdowe, zwykle dwugwiazdowe - z dwiema gwiazdami cylindrów o środkach na wspólnej osi i gwiazdach przekręconych względem siebie tak, by cylindry jednej gwiazdy występowały w rozwidleniach drugiej. W celu zwiększenia mocy silników często stosuje się tzw. doładowanie, polegające na dostarczaniu do cylindrów powietrza (rzadziej mieszanki) sprężonego wstępnie przy zastosowaniu sprężarki napędzanej mechanicznie (obecnie rzadko) lub turbosprężarki (tzw. turbodoładowanie); niezależnie stosuje się powszechnie tzw. doładowywanie dynamiczne, nie wymagające dodatkowych urządzeń, polegające na wykorzystaniu zjawisk gazodynamicznych zachodzących w wyniku specjalnego ukształtowania kanałów dolotowych i wylotowych. Parametrami charakteryzującymi s.s.t. są: pojemność skokowa, będąca sumą pojemności skokowej (objętości, o którą zmienia się pojemność cylindra przy przemieszczeniu tłoka pomiędzy jego skrajnymi położeniami) wszystkich cylindrów silnika; moc; moment obrotowy (miernik zdolności silnika, przy danej prędkości obrotowej, do pokonania oporów przeciwdziałających obracaniu się jego wału). S.s.t. znajdują szerokie zastosowanie jako silniki samochodowe (stosunkowo lekkie, ekonomiczne, nowsze modele z zasilaniem wtryskowym i rozrządem wielozaworowym, często z turbodoładowaniem), motocyklowe, silniki przemysłowe (dużej mocy, wolno- i średnioobrotowe, zwykle wysokoprężne o zapłonie samoczynnym), okrętowe (o cechach zbliżonych do silników przemysłowych), lotnicze (lekkie, gaźnikowe, z zapłonem iskrowym, prędkością obrotową ograniczoną ze względu na wytrzymałość śmigła, zwykle z gwiazdowym, rzadziej rzędowym układem cylindrów), silniki pojazdów szynowych. Pierwsze patenty na proste s.s.t. napędzane gazem uzyskali: 1801 P.L. d'Humbersin i 1807 I. de Rivaz; 1824 amer. firma "S. Morey & Hazard" zbudowała s.s.t. na gaz wyposażony w zawory, mieszalnik gazu, system chłodzenia wodą i innymi rozwiązaniami stosowanymi po dziś dzień, który jednak nie wzbudził zainteresowania; pierwszym s.s.t., który znalazł szersze zastosowanie, był opatentowany 1860 przez É. Lenoira dwusuwowy silnik gazowy z zapłonem iskrowym; pierwszy patent na gazowy silnik czterosuwowy uzyskał 1877 N.A. Otto, lecz stracił go (większość źródeł pomija ten fakt), gdy okazało się, że ideę działania takiego silnika opisał 1862 A. Beau de Rochas, a prototyp, jako pierwszy, zbudował 1873 Ch. Reithmann; pierwszy benzynowy silnik dwusuwowy produkowany następnie seryjnie, opracował 1878-79 C. Benz, a 1883 G. Daimler i W. Maybach zbudowali pierwszy lekki szybkoobrotowy silnik benzynowy; pierwszy s.s.t. o zapłonie samoczynnym zbudował 1897 R. Diesel; 1960 F. Wankel opracował pierwszy nadający się do praktycznego wykorzystania silnik spalinowy z wirującym tłokiem. Obecne prace nad s.s.t. mają gł. na celu ograniczenie zużycia paliwa, toksyczności spalin oraz uciążliwości akustycznej.
- TŁOKOWY SILNIK, silnik, w którym zmienne...
- gazowy silnik, silnik tłokowy, spalinowy,...
- SPALINOWY SILNIK TURBINOWY, silnik turbospalinowy...