nazwa wpływowego stronnictwa politycznego związanego z rodem Czartoryskich oraz spowinowaconymi z nim rodami magnackimi; większe znaczenie polityczne zyskała u schyłku panowania Augusta II; przywódcy: synowie Kazimierza Czartoryskiego, kasztelana wileńskiego - Michał Fryderyk i August Aleksander - oraz ich szwagier, Stanisław Poniatowski; w późniejszym okresie do znaczących postaci "F." należeli: Adam Kazimierz Czartoryski (syn Augusta), Stanisław Lubomirski (zięć Augusta), Michał Ogiński (zięć Michała Czartoryskiego), Andrzej Zamoyski oraz przyszły król Stanisław August Poniatowski; pod koniec panowania Augusta II "F." wystąpiła przeciw Sasom popierając St. Leszczyńskiego; po objęciu tronu przez Augusta III pogodziła się z dworem królewskim pełniąc na nim wpływową rolę; w poł. XVIII stulecia "F." podjęła próby reform; niepowodzenie oraz konflikt z wszechwładnie rządzącym saskim ministrem H. Brühlem skłoniły ją do przyjęcia orientacji prorosyjskiej; Czartoryscy dążyli do zniesienia liberum veto, wprowadzenia stałego sejmu i kolegialnych urzędów; po śmierci Augusta III w okresie bezkrólewia 1763-64 pod patronatem Katarzyny II zawiązana została generalna konfederacja pod laską Augusta Czartoryskiego; program reformatorski został wdrożony jedynie częściowo, wskutek utrudnień czynionych przez Rosję i Prusy, a na tron Katarzyna powołała Stanisława Augusta Poniatowskiego; niespodziewana nominacja wprowadziła rozdźwięk między nim a "F.", pogłębiony sporem o równouprawnienie innowierców (zwł. prawosławnych), czemu sprzeciwiali się Czartoryscy; konflikt zaowocował 1767 tzw. konfederacją radomską, postulującą detronizację Stanisława Augusta oraz późniejszą kasacją niektórych reform pod wpływem Rosji; stały napór ros. na Polskę doprowadził do pewnego zbliżenia "F." i króla; po pierwszym rozbiorze "F." zbliżyła się do Potockich, a role kierownicze pełnili w niej: Stanisław Lubomirski i jego żona Elżbieta oraz Izabela Czartoryska; protekcji szukano w Austrii, a od 1788 u Prus, w obawie przed supremacją rosyjską; 1790 przedstawiciele "F." ponownie zbliżyli się do stronnictwa królewskiego i współpracowali przy uchwaleniu Konstytucji 3 Maja.
"FAMILIA"
Nauki społeczne i humanistyka
ZAMOYSKI, SOŁTYK