niem. Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec
partia polit. utworzona IV 1946 w strefie okupacyjnej ZSRR w wyniku fuzji Komunistycznej Partii Niemiec i Socjaldemokratycznej Partii Niemiec, zdominowanej przez opcję komunistyczną (Komitet Nar. "Wolne Niemcy"); zjednoczenie przeprowadzono pod hasłem odbudowy Niemiec w formie zdenazyfikowanej republiki rządzącej się prawami demokracji parlamentarnej, a w przyszłości przekształcenia jej w państwo socjalistyczne; na czele stanęli dwaj współprzew. (O. Grotewohl, W. Pieck); 1946-48 SED zdominowała struktury władzy w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec (działając pod dyktando ZSRR), przygotowywała struktury przyszłego państwa (NRD); 1949 na I Konferencji krajowej SED przyjęła doktrynę marksizmu-leninizmu za swą podstawę teoretyczną i przekształciła się w partię komunistyczną; utworzenie w tym samym roku NRD ugruntowało monopolistyczną pozycję polit. (usankcjonowaną 1974 zapisem w konstytucji) i dyktatorską rolę SED w państwie, pełnioną aż do zjednoczenia Niemiec 1989; 1950 ustanowiono funkcję sekretarza generalnego (W. Ulbricht, od 1953 I sekretarz); 1953, w proteście przeciw polityce społ.-gosp. SED, wybuchło (gł. w Berlinie) brutalnie stłumione tzw. powstanie czerwcowe; pomimo odwilży po 1956 w ZSRR i innych państwach bloku wsch., rządy SED pozostały w pełni represyjno-autorytarne, nasilając jeszcze te tendencje po 1961 (mur berliński); 1971 usunięto W. Ulbrichta i I sekretarzem został E. Honecker (funkcję sprawował niemal do końca istnienia NRD), którego wkrótce otoczył kult jednostki; za jego rządów szeregi partii rozrosły się do 2 mln czł., a jej gł. narzędziem władzy i inwigilacji ludności stała się tajna służba bezpieczeństwa Stasi; kierownictwo SED było najbardziej ortodoksyjnym krytykiem zmian w Polsce 1980-81, a potem liberalizacji w ZSRR po objęciu władzy przez M. Gorbaczowa; po zjednoczeniu Niemiec zmieniono nazwę partii na Sozialistische Einheitspartei Deutschlands-Partei Demokratischen Sozialismus, SED-PDS (Socjalist. Partia Jedności Niemiec - Partia Demokratycznego Socjalizmu), a później z nazwy usunięto pierwszy człon; w wyborach do Bundestagu otrzymała: 1990 - 2,4% głosów (poniżej progu mandatowego), 1994 - 4,4% (30 mandatów poselskich); 1997 PDS skupiała ok. 100 tys. członków.
- SED, w tradycji staroż. Egiptu...
- BERLINER ZEITUNG, niemiecki dziennik, zał.(...)
- STOPH, Willi (1914-99)