SPD
powstała 1875 w Gotha jako Socjalistyczna Partia Robotników Niemiec (Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands, SAD) z połączenia rywalizujących dotąd ugrupowań: marksistowskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotników (zał. 1869 w Eisenach, tzw. eisenachczycy) oraz Powszechnego Niemieckiego Związku Robotników (zał. 1863 w Lipsku przez F. Lassalle'a, tzw. lassalczycy); 1879-90 zakazana na mocy wydanych przez Bismarcka ustaw wyjątkowych; 1890 wznowiła działalność pod ob. nazwą; na początku XX w. wyodrębniły się w niej trzy nurty: radykalnie lewicowy (K. Liebknecht, R. Luksemburg), centrowy (K. Kautsky) oraz reformistyczny (E. Bernstein); 1912-32 najsilniejsze ugrupowanie w Reichstagu; 1914 reformiści, stanowiący wówczas większość w SPD, poparli politykę wojenną Niemiec, zaś lewica odcięła się od niej, tworząc Grupę Spartakusa (od 1918 Związek Spartakusa), aktywną w czasie rewolucji listopadowej 1918; SPD była współtwórczynią Republiki Weimarskiej (przew. SPD, F. Ebert st., został pierwszym prezydentem republikańskich Niemiec), współtworząc do 1932 większość rządów Rzeszy; po zwycięstwie wyborczym A. Hitlera (1933) SPD, jako jedyne ugrupowanie w Reichstagu, głosowała przeciwko ustawom, zapewniającym nowemu kanclerzowi dyktatorską władzę w kraju, w wyniku czego została zdelegalizowana; część działaczy osadzono w obozach koncentracyjnych (niektórych zamordowano), inni związali się z antyhitler. podziemiem lub emigrowali (także do ZSRR). Po II woj. świat. w sowieckiej strefie okupacyjnej SPD oraz Komunistyczna Partia Niemiec (KPD) połączyły się, 1946 tworząc Niemiecką Socjalistyczną Partię Jedności (SED); w zach. strefach okupacyjnych, po cofnięciu zakazu działalności politycznej, SPD wznowiła aktywność; 1959 w Bad Godesberg dokonała rozrachunku z przeszłością: zrywając z marksistowskimi korzeniami nie odcięła się jednak od lewicowych haseł (m.in. koncepcji państwa opiekuńczego, neutralności państwa wobec Kościoła, poparcia dla syndykatów); program ten sprawił, że liczebność elektoratu SPD stale rosła, co uczyniło ją drugą co do wielkości siłą polityczną Niemiec (po chadekach, CDU); 1966 niem. socjaldemokraci utworzyli rząd koalicyjny z chadekami (CDU i CSU), zw. wielką (lub historyczną) koalicją; 1969-82 tworzyła rząd z Wolną Partią Demokratyczną (FDP), kanclerzami RFN byli wówczas W. Brandt i H. Schmidt. Zasadniczą zasługą rządów socjaldemokratycznych w RFN było uregulowanie stosunków z Polską i ZSRR (1970), NRD (1972), CSRS (1974) oraz prowadzenie polityki zmierzającej do łagodzenia napięć między Wschodem i Zachodem (détente), szczególnie w latach 70. Po 1982 w opozycji wobec rządów koalicji CDU/CSU/FDP; X 1989 odtworzono SPD w Niemczech Wsch. (b. NRD), IX 1990 połączono SPD dawnej NRD i RFN. SPD uchodzi za partię popieraną przez znaczną część robotników wielkiego przemysłu, pracowników sfery budżetowej i spore odłamy drobnych przemysłowców, a także inteligencję (ok. 900 tys. zwolenników, 1994); odgrywa ważną rolę w Międzynarodówce Socjalistycznej; najważniejsi działacze po 1946: K. Schumacher, E. Ollenhauer, W. Brandt, H. Schmidt, G. Lafontaine, J. Rau, G. Schröder.
- Niemiec system polityczny, Niemcy to republika związkowa...
- SPD, niem. skrót nazwy Socjaldemokratyczna...
- VORWÄRTS, dziennik, centralny organ...