(franc. l’avant-garde; termin pochodzący z dziedziny wojskowości, oznacza straż przednią)
1) Nazwa XX-wiecznych dążeń i działań artystycznych, które wyprzedzają swoją epokę; tendencje nowatorskie i eksperymentalne wyróżniające się sprzeciwem wobec istniejących konwencji i porządków, działania zarówno zbiorowe, jak i jednostkowe; kształtują nowe kryteria estetyczne dążąc do stałego przekraczania i wyprzedzania, tworząc nowe wartości, nowe poetyki w sztukach; zwracają uwagę na "nowego twórcę", "nowy wiek", "nowy ład". W kierunkach a. występuje często poszukiwanie wartości "czystych", nowych więzi społ. sztuki otwartej i sztuki zaangażowanej czy użytecznej. A. jest elementem trwałym w kulturze każdej epoki. 2) A. lub Wielka Awangarda - zespół dążeń i kierunków artystycznych na początku XX w., takich jak futuryzm, ekspresjonizm, konstruktywizm, surrealizm, dekadentyzm czy abstrakcjonizm ( abstrakcyjna sztuka). Jednym z popularyzatorów terminu był franc. poeta G. Apollinaire, który terminem tym i nazwą "nowy duch" (l’esprit nouveau) obejmował pokrewne dążenia poetów, malarzy i filozofów. Do prekursorów a. początku XX w. zalicza się m.in. F. Nietzschego, H. Bergsona, Ch. Baudelaire’a, S. Mallarmgo, J.A. Rimbauda,
W. Whitmana. 3) A. Krakowska zwana także "pierwszą awangardą" - grupa
poetów i pisarzy skupionych wokół
T. Peipera i pisma "Zwrotnica". 4) Neoawangarda - różne zjawiska w sztuce lat 20. i 30. do 70., m.in. neokonstruktywizm, sztuka konkretna, różne formy sztuki nieprzedstawiającej (np. informel, action painting), aranżacje przestrzenne ( environment), wydarzenia ( happening), art povera, sztuka ziemi, sztuka ciała, minimal art itp. 5) Najnowsze tendencje artystyczne lat 70. i 80. odrzucające rygor dzieła na rzecz procesu twórczego i tendencji personalizujących bywają określane mianem postawangardy lub awangardy po awangardzie.