gat. lit. ukształtowany w prozie pol. w 1. poł. XIX w.; wywodzi się z tradycji ustnej; charakteryzuje ją żywy tok wypowiedzi narracyjnej, częste zwroty, powtórzenia, swoboda kompozycyjna, bezpośredniość, bogactwo szczegółów, punkt widzenia opowiadającego - np.
W. Pola Przygody pana Benedyktyna Winnickiego (1841), I. Chodźki Pamiętniki kwestarza (1843-45), K. Gaszyńskiego Kontuszowe pogadanki (1851), W. Syrokomli Urodzony Jan Dęboróg (1854). G. szlachecka - opowiadanie wydarzeń pozornie prawdziwych przez ich uczestnika, świadka lub osobę trzecią, przekazywanych w tradycji ustnej przez pokolenia; gat. kultury szlacheckiej, sarmackiej (XVII w.); narratorami - gawędziarzami byli najczęściej starzy żołnierze (wiarusi); tematykę jej stanowiło życie codzienne dworów szlacheckich, magnackich, powiatowe sejmiki, sądy; z wydarzeń hist. konfederacja barska (1768-72); klasycznym przykładem g.sz. są Pamiątki Soplicy (1839) H. Rzewuskiego; w funkcji parodii w Trans-Atlantyku W. Gombrowicza, w powieściach M. Wańkowicza.