Maria, Matka Boska, Madonna to najczęściej przedstawiany temat wsztuce chrześc. pojawiający się od III w. Początkowo przedstawiana wscenach zJezusem, apo soborze efeskim (431), kiedy nastąpił wzrost kultu maryjnego, występuje również jako przedstawienie samodzielne, najczęściej frontalne, np. zDzieciątkiem na kolanach (tronująca): malarstwo ścienne, tablicowe, miniaturowe, mozaiki, płaskorzeźby oraz iluminacje wkodeksach. Typ M. tronującej popularny był również wsztuce przedromańskiej, wczesnoromańskiej iromańskiej. Dosyć wcześnie pojawiło się przedstawienie M. swobodniejsze, zDzieciątkiem na lewym ramieniu (np. zkatedry wFaras, ok. 1005) oraz M. stojącej. Wmalarstwie ściennym epoki Komnenów rozwinął się pod wpływem malarstwa miniaturowego styl będący zwrotem do antyku, zcytatem ze sztuki starożytnej, zpogodnymi, nieupozowanymi postaciami (np. mozaika zok. 1100 wkościele klasztornym wDafni koło Aten iz ok. 1118-22 Maria stojąca zDzieciątkiem obok Jana II Komnena zżoną Ireną - mozaika zHagia Sophia). Wmalarstwie bizantyjskim pojawiło się wiele typów przedstawień M., np. Platytera: Matka Boża wpozie orantki zpopiersiem Chrystusa Emanuela wmedalionie na wysokości piersi (np. marmurowa ikona zKonstantynopola zok.1204), lub rzeźbiona zkości słoniowej Maria Hodegetria (przewodniczka) trzymająca Jezusa na lewym ramieniu. Pod wpływem malarstwa bizantyjskiego rozwinął się różnorodny typ przedstawień M. wikonach ruskich, m.in. stojąca wgrupie np. po prawej stronie tronującego Chrystusa: Matka Boża Włodzimierska z1. poł.
XII w. zpięknym obliczem iDzieciątkiem przytulonym do twarzy. Pięknym przykładem ikony M. jest pochodzące zX w. przedstawienie Matka Boska Chachulska (Muzeum Sztuki Gruzińskiej wTbilisi). Wsztuce romańskiej występuje przede wszystkim typ M. tronującej, ale także często malowano sceny oparte na Ewangeliach, apokryfach, przedstawiające np. Narodziny Marii, Zwiastowanie - tzw. cykle Maryjne. WX w. pojawiła się też rzeźba pełnoplastyczna przedstawiająca Marię, np. Madonna zEssen (973-82). Wrzeźbie gotyckiej ok. 1400 wykształcił się typ tzw. Pięknej M. jako ideału urody kobiecej - postaci opięknym, młodym, uśmiechniętym, pogodnym obliczu, wmisternie udrapowanych szatach, często we wdzięcznych "zatrzymanych wruchu" pozach, zJezusem - dzieckiem na ręce (np. zkościoła Św. Elżbiety we Wrocławiu zprzełomu XIV/XVw.) lub bez Dzieciątka. WXIV w. rozpowszechnił się zarówno wmalarstwie, jak irzeźbie typ przedstawiania M. związany zMęką Pańską Pieta, Matka Boża Bolesna - Mater Dolorosa (np. Pieta zAwinionu, ok. 1454-56 r. obecnie wLuwrze). Również wPolsce wtym czasie pojawił się ten typ przedstawienia, np. Pieta zwielkopolskiego Jeżowa (Muzeum Narodowe wPoznaniu). Wrenesansie typ przedstawiania M. był mniej oficjalny, popularne były różnorodne sceny adoracji Dzieciątka lub M. otypie poetyckim na tle pejzażu (np. M. Perugina, Rafaela, Botticellego) lub przy różnych czynnościach (np. zksięgą) oraz jak pięknie skomponowana przez Botticellego wkole zpięcioma aniołami iDzieciątkiem, Madonna del Magnificat (ok. 1482-83) - pisząca hymn czy jak Madonna Benois (1475-78) Leonarda da Vinci, bawiąca się zDzieciątkiem. Jednym znajlepiej skomponowanych obrazów whistorii sztuki jest Madonna wgrocie (ok.1483) Leonarda. Popularny stał się również temat podejmowany przez wielu artystów (także kilkakrotnie przez Leonarda da Vinci) Święta Anna Samotrzecia (babka, matka iwnuk wzwartej kompozycji).
- styl wsztuce, termin, który służy...
- sztuka bizantyjska, wynikająca zarówno...