(łac. manifesto = podaję do publicznej wiadomości)
1) uroczyste orędzie, odezwa (np. do narodu), ogłoszenie programu lub deklaracja publiczna (np. m. uwłaszczeniowy); 2) wsztuce - program działania, publiczna deklaracja grupy: lit., artystycznej, twórczej; opublikowany program lub ideologiczna podstawa programowa, popularna wruchu awangardowym forma publicznego ogłoszenia credo iodmiana sztuki współcz., np. Manifest techniczny literatury futurystycznej (1912), Wyobraźnia bez drutów isłowa (1913) F. Marinettiego - m. wł. grupy futurystów, Manifest suprematyzmu (1915) K. Malewicza; Manifest surrealizmu (1924) A. Bretona; Manifest zChelsea Hotel Y. Kleina; 3) publikacja teoretyczna określająca gł. cele jakiegoś ruchu, np. wL’Art thtral moderne L. Rouche (1910) wyjaśnia zasady reformy teatru A. Appii, G. Craiga, W. Meyerholda; 4) działalność lit., teatralna, plastyczna, konceptualna, ewentualnie dzieło, powieść, obraz, wystawa, spektakl określające program artysty lub grupy, np. w1874 wystawa zorganizowana poza oficjalnymi salonami wpracowni fotograficznej Nadara Socit anonyme cooprative d’artistes peintres, sculpteurs, graveurs etc. (Stowarzyszenie spółdzielcze artystów malarzy, rzeźbiarzy, rytowników itd.) - E. Degas, C. Monet, A. Renoir, C. Pissarro, P. Czanne, A.Sisley, B. Morisot iA. Gullaumin - nie wydali manifestu ani deklaracji, lecz stworzyli program identyfikujący grupę nazwaną impresjonistami; występy Baletów Rosyjskich w1909 wParyżu; Wystawa Salonu Jesiennego wParyżu (1905) grupy malarzy, którą krytyk L.Vauxcelles nazwał les fauves ("Klatka dzikich bestii"), dała początek fowizmowi. M. Duchamp w1914 pokazał Suszarkę do butelek, w1917 Fontannę rozpoczynając używanie przedmiotów gotowych wsztuce, czyli nurt konceptualistyczny; 5) m. ogłoszenie idei wfunkcji dzieła sztuki ( konceptualna sztuka);
6) wlit., tekst samodzielny, uogólnienie praktyki twórczej grupy poetów, pisarzy albo zapowiedź określonego typu twórczości lit., estetycznej, światopoglądowej, szkoły lit., grupy lub prądu, np. m.estetyki romantycznej: Fragmenty F.Schlegla, m. pokolenia "młodych": Oda do młodości A. Mickiewicza iA.Asnyka Do młodych, My młodzi S.Brzozowskiego; m. lit. przełomu wieków (XIX/XX w.): A. Górskiego Młoda Polska, S. Przybyszewskiego Confiteor; sztuki poetyckiej: Art potique P. Verlaine’a, grupy poetyckiej futurystów, m.malarski nadrealistów A. Bretona, m. poezji Awangardy Krakowskiej (T. Peipera iJ. Przybosia). M. lit. kształtował świadomość artystyczną jako dyskurs artysty zodbiorcą, miał walor metaforyczny iodnosił się do wszelkiego rodzaju tekstów lit., które wsposób czytelny wypowiadały racje własnego programu, np. awangardowy należał jednocześnie do dwóch porządków: programowego dyskursu krytyczno-literackiego idzieła literackiego; m. lit. jest wypowiedzią odominującej funkcji ekspresywnej iimpresywnej, owyraźnie zarysowanej sytuacji nadawcy iodbiorcy. Wmiędzywojniu m.awangardystów najczęściej docierały do publiczności przez gazetę codzienną, ulotkę, plakat na murze, krzykliwą jednodniówkę. Współczesny m. lit. jest najczęściej zobowiązaniem wobec grupy.
- manifest, ogłoszenie manifestu,...
- MANIFEST, uroczysta odezwa, orędzie...
- MANIFEST LIPCOWY, Manifest Polskiego Komitetu...