(gr. mystikós = tajemniczy), mistyczność, mistyka, mistyk
synonimy zjawiska artystycznego ikulturowego; wwęższym rozumieniu indywidualne doświadczenie mistyczne, fenomen mistyczny (ruch ku Tajemnicy), polegający na widzeniach, proroczych snach, wizjach, ekstazach, halucynacjach; wszerszym rozumieniu postawa filoz. lub rel. (typowa dla rel. chrześcijańskich iniechrześcijańskich - św. Teresa zAvila, św. Jan od Krzyża, gr. orfizm, islamski sufizm); wznaczeniu najszerszym zjawisko socjologiczne, pozainstytucjonalny kontakt zBogiem, zjawisko estetyczne, zapisanie fenomenów Objawienia ijego poetyka (kanon tekstów uznanych za "mistyczne"), m.in. Mistrz Eckhart,
V. Weigel, J. Boehme, Angelus Silesius,
E. Swedenborg, W. Blake oraz poezja nurtu mistycznego, m.in. poetów ang. XVII w. ipol. poetów romantycznych, uwszystkich spotykamy się kategorią myślenia mistycznego wrelacji człowiek-Bóg (potem dopiero relacje człowiek-świat; człowiek-natura). Wm. europ. podstawę stanowi symbolika bibl. (ST: Ks. Ezechiela, Objawienie św. Jana, NT: postać Chrystusa, Boga-Człowieka), doświadczenia dążą do odkrycia jedności całego uniwersum. Zreguły m. przeciwstawia się myśleniu filoz., konstrukcja dzieł mistycznych wspiera się na antynomiach iparadoksach, pojęcie zastępuje poetycki symbol, mistyk wypowiada doświadczenie mistyczne za pomocą słowa, obrazu, dźwięku, poeta zapisuje tekst mistyczny wformie traktatu, diariusza duchowego, podróży wzaświaty, poematu lirycznego. Arcydzieła pol. mistycznej lit. romantycznej powstawały wstanach silnej emocji, ich autorzy doznawali wrażenia iluminacji (m.in. Wielka Improwizacja iWidzenie ks. Piotra wIII cz. Dziadów, wiersze: Mędrcy, Rozum iwiara, Snuć miłość oraz Widzenie A. Mickiewicza; poematy Godzina myśli, Lambro, dramat Ks. Marek, Król-Duch J. Słowackiego; Modlitwa, przebudziwszy się wnocy, Ułamek naśladowany zgnozy św. Teresy oraz Sen Cezary Z. Krasińskiego) - głębia doznań mistycznych jest świadectwem lektur takich mistyków, jak J.Boehme, E. Swedenborg, Angelus Silesius, Saint-Martin; studiowali również dzieje gnostycyzmu, alchemii, historię różokrzyżowców, kabałę, okultyzm, myśli Wschodu ifiloz. pol. A. Towiańskiego, J.Hoene-Wrońskiego, A. Trentowskiego iK. Libelta. Na przełomie wieku dzięki modernistom (T. Miciński) m. stał się ponownie ważnym wątkiem lit. pol.