- okres wdziejach kultury europ. od końca XVII w. (w Polsce od poł. XVIII w.) do pocz. XIX w. Idea wolności, liberalnej koncepcji jednostki ispołeczeństwa, odwołanie się do rozumu idoświadczenia jako narzędzi poznawania świata stanowiły istotę filozofii o. Krytyczna postawa wobec tradycyjnych instytucji, Kościoła, ustaleń nauki znalazła uzasadnienie w racjonalizmie i empiryzmie, te kierunki filoz. stały się źródłem sceptycyzmu rel., aw konsekwencji deizmu, ateizmu oraz libertynizmu. Krytycyzm przyczynił się do rozwoju nauk eksperymentalnych iprzyrodniczych (np. I. Newton, K. Linneusz). Drogę do postępu widziano wrozwoju oświaty inauki, wdziedzinie wychowania szczególną uwagę zwracano na respektowanie naturalnych potrzeb człowieka ( J.J.Rousseau), ten typ bohatera pojawił się wlit., np. Przypadki Robinsona Crusoe D. Defoe. Kultura o. miała charakter uniwersalny, jęz. warstw wykształconych stał się franc., rozwinęła się prasa, powstawały nowe instytucje życia kulturalnego (biblioteki, salony lit., kawiarnie ikluby). Podstawową funkcją lit. był dydaktyzm, propagowanie nowych ideałów iwzorców, dziełem sumującym poglądy tej epoki stała się Wielka encyklopedia francuska, której współautorami byli wybitni myśliciele iuczeni (J.d’Alembert, Wolter, Montesquieu, Rousseau, Holbach). Wśród gatunków lit. popularność zdobyła powieść; wAnglii uprawiał ją D. Defoe, L. Sterne, J. Swift, H. Fielding; we Francji A. F. Prevost, P.Marivaux, A.R. Lesage, J.J. Rousseau. Nowym gatunkiem lit. była powiastka filoz. (np. Kandyd Woltera, Kubuś Fatalista ijego pan D. Diderota), upowszechnił się dramat mieszczański (Opoezji dramatycznej D. Diderota), ukształtowały się nowe formy publicystyki prasowej (esej ifelieton), ztradycją antyczną łączyły się bajka, satyra, oda, poemat heroikomiczny, sielanka, komedia. Początki kultury o. wPolsce wiążą się zdziałalnością S. Konarskiego, reformatora oświaty ipisarza, rozkwit przypada na czasy panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego izbliżający się upadek państwa. Przemiany wżyciu kulturalnym zapoczątkowało powstanie biblioteki Załuskich, ważnym wydarzeniem było otwarcie Teatru Narodowego (1765), powołanie czasopism (m.in. "Monitora", "Zabaw Przyjemnych iPożytecznych"), rozwojowi sprzyjał mecenat królewski imagnacki. Główne przesłanki myślowe epoki zawierał prąd lit. zw. klasycyzmem, którego program zawarł F. K. Dmochowski wSztuce rymotwórczej; wybitnym przedstawicielem był I.Krasicki, autor satyr, bajek, listów poetyckich, poematów heroikomicznych, powieści; pewne jego elementy znajdują się wtwórczości S. Trembeckiego i T.K. Węgierskiego. Do rejestrowania uczuć dążyli poeci sentymentalizmu, ich wybranym gatunkiem lit. była sielanka idrama sentymentalna uprawiana przez F. Karpińskiego i F.D. Kniaźnina. Piękno jako wartość podstawowa preferowane było wutworach stylu rokokowego, żartobliwych wierszach poezji salonów, m.in. Trembeckiego, Kniaźnina. Wydarzenia polit. przyczyniły się do rozwoju poezji okolicznościowej reprezentowanej m.in. przez J. Jasińskiego i F. Zabłockiego, często jednak zuwagi na radykalny charakter anonimowej.
- oświecenie, okres w dziejach kultury...
- oświecenie, „genialna myśl”
- OŚWIECENIE, w kulturze eur. okres...