odmiana powieści XX w., której podstawowym wyróżnikiem jest psychologizm zakładający prezentację osobowości, życia wewn. bohatera. Koncentruje uwagę na jego przeżyciach, doznaniach, sposobie odczuwania świata i analizie jego życiowych decyzji i wyborów (Anna Karenina L. Tołstoja, Ludzie bezdomni S. Żeromskiego), posługuje się w narracji mową pozornie zależną, monologiem wewnętrznym (Pani Dalloway V. Woolf), korzysta z techniki psychologii głębi (Cudzoziemka M. Kuncewiczowej), strumienia świadomości (Ulisses J. Joyce’a). Jej klasycznym przykładem jest M. Prousta W poszukiwaniu straconego czasu. Utworami pisarzy pol., które najwnikliwiej przedstawiają mechanizmy psychiki bohaterów, są powieści XX-lecia międzywojennego, oniryczna proza B. Schulza (Sklepy cynamonowe, Sanatorium pod Klepsydrą), Ferdydurke W. Gombrowicza, Niekochana A. Rudnickiego, Całe życie Sabiny H. Boguszewskiej, Niecierpliwi, Niedobra miłość Z. Nałkowskiej, Zazdrość i medycyna M. Choromańskiego, Adam Grywałd T. Brezy. Charakteryzuje je: analiza psychologiczna i mikroanaliza zjawisk psychicznych oparta na najnowszej wiedzy psychol., narracja personalna, w której jawnie manifestowana jest obecność narratora, czas narracji identyfikuje się często z subiektywnym czasem bohatera, struktura kompozycji bywa asocjacyjna, czasem opiera się na inwersjach czasowych. Techniki p.p. po wojnie
pozbawione były tendencji twórczych,
"wyczerpały się wszystkie możliwości" (w opinii T. Konwickiego); jedynie problemy psychol. interesująco są zamieszczane w utworach łączących konstrukcję powieściową z dziennikiem, autobiografią, esejem, np. w powieściach T. Konwickiego (Kalendarz i klepsydra, Wschody i zachody księżyca, Rzeka podziemna, Nowy Świat i okolice), M. Białoszewskiego (Szumy, zlepy, ciągi, Rozkurz), J. Andrzejewskiego (Miazga).
- POWIEŚĆ, najpowszechniejsza współcześnie...
- powieść dla dziewcząt, odmiana powieści dla...
- Pod wulkanem, (1947-53)