(gr. psalmos = śpiew przy akompaniamencie instrumentu strunowego)
bibl. utwór poetycki, mający charakter modlitwy śpiewanej na chwałę Boga w judaizmie i chrześcijaństwie, datowany na XI w. (koniec epoki Sędziów) do
IV w. p.n.e. W Starym Testamencie zbiór 150 pieśni lirycznych (hebr. Sefer Tehillim), o bogatej tematyce: p. błagalne, dziękczynne, pochwalne, królewskie, syjońskie, profetyczne, patriotyczne, pokutne, żałobne, suplikacje; ich autorami byli: król Dawid - poeta, muzyk (autor 73 p.) oraz inni znani biblistom natchnieni poeci (grajkowie Dawida): Asaf, Salomon, synowie Korego, Heman i Etan Ezrachita. Tytuły p. wskazują na gatunek lit., np. miktam (lamentacja), tehillah (hymn pochwalny), tefillah (modlitwa), hannechilot (pieśń na flety), p. liturgiczne, np. 92 na dzień szabathu. P. są fenomenem poezji i modlitwy: sercem hebr. liturgii, potem chrześc. Wschodu, czasem i Zachodu. P. jako modlitwę zinterpretował po raz pierwszy św. Augustyn, na gr. przełożył Orygenes. Wyrażają prawdy wiary, obejmują zbawczy plan Boga aż do czasów pełni Chrystusowej i eschatologicznej przemiany. Ich centralną postacią jest Bóg nazywany m.in. El, Elohim, Jahwe, Najwyższy, Sędzia, Król, Święty, najważniejsze określenie wyrażają słowa: "Ja jestem Jahwe, Twój Bóg, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej" (Ps. 81,11); dla chrześcijan p. są źródłem i centrum życia rel. P. są perłą poezji bibl. dzięki takim wyznacznikom poetyckości: liryzm, energia słowa, język wyobraźni, metaforyka, paralelizm elementów synonimicznych, tonacja patetyczna wzniosła. Strofy poetyckie, muzyka, muzyczność (instrumenty, pląsy, śpiewanie) podkreślają rytmikę p., która polega na odpowiednim rozkładzie głosek akcentowanych, czyni to także refren występujący w niektórych p. Najważniejszy jest werset pełniący funkcję strofy poetyckiej, dzieli się najczęściej na 2 lub 3 człony, między którymi zachodzi paralelizm synonimiczny, gdy myśl zawarta w pierwszym członie jest powtórzona w drugim, ale innymi słowami (Ps. 8,5), antytetyczny, gdy człon drugi jest przeciwstawieniem pierwszego (Ps. 20,9) i syntetyczny, gdy treść pierwszego członu jest w drugim rozwinięta (Ps. 9,18). P. odegrały b. dużą rolę w ewolucji poezji lirycznej, stając się punktem wyjścia wielu parafraz, stylizacji i przekładów w różnych językach narod., także pol. Arcydziełem sztuki translatorskiej jest renesansowa poetycka parafraza J. Kochanowskiego Psałterz Dawidów (do której muzykę napisał M. Gomółka). Współczesne, m.in. Cz. Miłosza, L. Staffa, R. Brandstaettera, z których każdy w inny sposób wyraża niepowtarzalne piękno p.
- PSALM, poetycki utwór religijny,...
- PSALTERION, .
- psałterz, zbiór psalmów wchodzących...