(łac. rationalis = rozumny, rozsądny)
doktryna filoz. przeciwstawna empiryzmowi, negująca rolę doświadczenia w procesie poznania na rzecz rozumu; postawa głosząca możliwość rozumowego poznania wszystkiego, co istnieje, przeciwstawiana irracjonalizmowi. Na znaczenie czystej refleksji rozumowej wskazywali już sofiści, także Sokrates, następnie Tomasz z Akwinu, który widział konieczność wspierania rozumu prawdami objawionymi. Potrzebę odsunięcia metafizycznych ograniczeń stawianych rozumowi głosił Kartezjusz, nie uwzględniał również żadnego wkładu doświadczenia w proces poznania. Oświeceniowy spór między znaczeniem rozumu a doświadczeniem rozstrzygnął I. Kant, według którego wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia ukształtowanego przez aprioryczne formy rozumu. W XX w. franc. filozof G. Bachelard wystąpił z koncepcją tzw. racjonalizmu otwartego przyjmując, że rozum jest zdolny uchwycić rzeczywistość w procesie poznania nauk. sam ulegając hist. ewolucji.
- RACJONALIZM, w teorii poznania stanowisko...
- RES HUMANA, wydawany od 1990 w Warszawie...
- preromantyzm, zespół zjawisk w lit.(...)