ruch rel.-społ. w chrześcijaństwie XVI w., który doprowadził do wyodrębnienia się niezależnych od papiestwa Kościołów protestanckich. Bezpośrednim celem r. była odnowa życia rel., wyraźne stały się jednak dążenia zmierzające do ograniczenia władzy papieża oraz postulaty reform natury społ. Ruch ten, a następnie wojny rel. zapoczątkowało wystąpienie w Wittenberdze (1517) M. Lutra, który w swych tezach sprzeciwił się m.in. powszechnej praktyce sprzedaży odpustów głosząc, że do zbawienia prowadzi wyłącznie wiara. Potępienie nowych poglądów przez papieża w bulli Exsurge Domine (1521) nie powstrzymało kolejnych wystąpień reformatorów, m.in. w Szwajcarii U. Zwingliego i we Francji J. Kalwina, ani też rozpowszechniania się idei protestantyzmu w Europie. W Polsce wraz z dotarciem luteranizmu i kalwinizmu coraz częstsze były żądania udziału kleru w podatkach, zniesienia dziesięciny i sądownictwa duchownego nad świeckimi. Wiele z nich zostało zrealizowanych, a konfederacja warszawska w 1573 r. zapewniła dysydenckiej szlachcie opiekę prawną państwa. Konflikty dogmatyczne i społ. wśród zwolenników kalwinizmu doprowadziły w Polsce do powołania Kościoła braci polskich zwanych arianami, protestantyzm nie zyskał jednak powszechnego uznania. Decyzją sejmu z 1658 r. innowiercy zostali skazani na wygnanie, 10 lat później kolejny sejm zabronił odstępstw od katolicyzmu pod karą śmierci. R. przyczyniła się w całej Europie do rozwoju literatury w językach narod., upowszechnienia idei tolerancji rel., w Polsce powstała sieć szkół średnich, nastąpił rozwój drukarni. Przedstawiciele r. w swych wystąpieniach negowali jednak fundamentalne idee renesansowego humanizmu, zarówno Luter, jak Kalwin odrzucali ludzką wolność głosząc możliwość zbawienia wyłącznie dzięki wierze lub przekonanie, że Bóg sam decyduje o przeznaczeniu człowieka do zbawienia lub potępienia. Ostatecznie r. akcentowała słabą i grzeszną naturę człowieka, dlatego przeciw takiemu rozumowaniu wystąpił czołowy humanista epoki Erazm z Rotterdamu pisząc dzieło O wolnej woli, odpowiedzią na zarzuty była ostra rozprawa Lutra O niewolnej woli.
- reformacja, zwolennik reformacji,...
- reformacja, ruch rel.-społ. w chrześcijaństwie...
- reformacja, ogólnoeur. ruch rel.(...)