(wł. rinascita, franc. renaissance = odrodzenie, rozkwit)
epoka wdziejach kultury europ. trwająca we Włoszech od XIV w. do pocz. XVI w., wPolsce od końca XV w. do pocz. XVII w. Podstawą zmian kulturowych kształtujących nowy sposób myślenia stały się: odkrycia geograficzne, wtym Ameryki (1492); odejście od uniwersalizmu iukształtowanie silnych państw; wynalezienie druku (1450); reformacja ipowstanie nowych nurtów wyznaniowych; wzrost znaczenia roli miast imieszczaństwa. Odkryto na nowo świat ziemski, kosmos, przyrodę, doceniono kulturę antyczną; nowe miejsce wyznaczono człowiekowi ( antropocentryzm), ważnym zadaniem było wszechstronne formowanie osobowości, miarą wszechrzeczy stał się człowiek ijego ziemski świat, tę postawę zawierało hasło zaczerpnięte zkomedii Terencjusza, odzwierciedlone widei humanizmu, literaturze isztuce. Filoz. uzasadnieniem dla nowego światopoglądu stał się neoplatonizm traktując człowieka jako dopełnienie duchowej imaterialnej sfery świata, głosząc jego nieograniczone możliwości. Uniwersalne osobowości r. łączą różne dyscypliny artystyczne inaukowe, np. Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Mikołaj Kopernik, rozpowszechniła się instytucja mecenatu, pojawiło się marzenie oidealnej społeczności kształtowanej przez tradycję antyczną ( Th. Morus), istotę procesu myślenia iszukania prawdy przez człowieka określił M. de Montaigne, ciekawym ikontrowersyjnym równocześnie myślicielem był N. Machiavelli, krytykę współczesności zpostawą sceptyczną łączył Erazm zRotterdamu, propagował też ideę irenizmu. Wiele uwagi poświęcono procesowi twórczemu, sztuka zapewniała artystom sławę doczesną ipośmiertną, dla lit. ważną stała się refleksja teoretyczna, sięgano do pism estetycznych filozofów gr. Arystotelesa i Platona oraz poety rzym. Horacego. Uprawiano gatunki lit. cenione wstarożytności, mimo uwielbienia dla piękna lit. klasycznej doceniono twórczość wjęz. narodowym (np. Petrarca, Boccaccio, Plejada; wPolsce Rej, Kochanowski). Spośród małych form lirycznych popularność zyskała fraszka, najbardziej znaczące były pieśń ielegia, hymn, rozwinęła się poezja epicka (np. Orland szalony L. Ariosta iJerozolima wyzwolona T. Tassa); znacznie zróżnicowana była proza, arcydziełem groteski lit. jest powieść F. Rabelais’go Gargantua iPantagruel, parenetyczny charakter mają Podręcznik żołnierza Chrystusowego Erazma zRotterdamu, Dworzanin B. Castiglionego iKsiążę N. Machiavellego; gatunki dramatyczne reprezentują różne odmiany komedii, wtym popularna commedia dell’arte. Uschyłku tej epoki pojawiły się dzieła wybitnych twórców, jak W. Szekspira, M. de Cervantesa i Lopego de Vega. Prekursorem r. wpol. kulturze ilit. był F. Buonaccorsi ( Kallimach) wspierany przez mecenasa iprzyjaciela Grzegorza zSanoka. Wczesne utwory lit. pol. reprezentuje poezja łac. m.in. A. Krzycki, J. Dantyszek, K. Janicki, oraz nurt mieszczański, m.in. Biernat zLublina i Jan zKoszyczek. Rozkwit kultury ilit. inicjuje wydane dzieło M. Kopernika (De revolutionibus...) oraz utwory A. Frycza Modrzewskiego (Lascius, czyli okarze za mężobójstwo) i M. Reja (Krótka rozprawa...). Tendencje dydaktyczne wprozie, prócz Rejowego Żywota człowieka poczciwego, zawierają utwory W. Goślickiego De optimo senatore...oraz Ł. Górnickiego Dworzanin polski, prozę retoryczną reprezentuje Kazaniami sejmowymi P.Skarga, ahistoriografię m.in. M.Bielski i M. Kromer.