XIX-wieczny prąd estetyczny bardzo ściśle związany zówczesną lit.; powstał jako sprzeciw wobec akademickich zasad malarstwa. Dzieła ukazywały świat poprzez namiętności iemocje. Estetyka r. głosiła prymat intuicji nad rozumem iwidziała wsztuce możliwość dotarcia do istoty spraw iodkrycia źródeł, odnowy iodrodzenia poprzez uznanie rzeczy wzniosłych lub dawnych. Obok uczucia istotny był temat. Ulubionymi tematami malarstwa r. były: śmierć, bohaterstwo, patriotyzm, orientalna iśredniowieczna egzotyka oraz niezwykłość iwielkość natury, wktórej człowiek czuł się zagubioną isamotną istotą. Największym prekursorem r. malarstwa był F. Goya (Rozstrzelanie powstańców madryckich 3 maja 1808). Tratwa Meduzy Th. Gricaulta została uznana za jeden zmanifestów malarskich epoki, podobnie jak Podróż ponad chmurami C.D. Friedricha. Wśród franc. twórców największym uznaniem cieszyli się E. Delacroix (Rzeź na Chios, Śmierć Sardanapola, Barka Dantego, Wolność wiodąca lud na barykady), A.L. Girodet (Pogrzeb Atali) iA.J. Gros (Bitwa pod Iławą). Wmalarstwie ang. grunt przygotowali H. Fuseli (Achilles próbujący pochwycić cień Patroklesa) oraz W. Blake, który znakomicie łączył malarstwo zlit. sięgając po tematy zMiltona, Dantego, Biblii ipism teozoficznych, lecz największą sławę zyskali ang. pejzażyści
J. Constable (Zatoka Weymouth, Młyn wFlatford) oraz W. Turner (Pożar gmachu parlamentu 1834, Burza śnieżna) iS. Palmer (Ogród wSkoreham). W. XIX to wiek historyzmu rozumianego jako świadomość historii iprzeszłości, sztuka (literatura, malarstwo, anade wszystko architektura) zwróciła się ku minionym czasom, epokom, dziełom istylom (np. neogotyk). Historia była rozumiana jako "nauczycielka życia", ekscytująca tajemnicą mitycznych dziejów inspiratorka teraźniejszości, jako wielki zbiór form itematów. WXIX w. nastąpiło wielkie zainteresowanie archeologią, tajemnicą pisma. Zob. też założenia pałacowo-parkowe, Arkadia k. Nieborowa, Puławy, romantyzm wmuzyce.
- Górski Artur, (1870-1959)