(łac. satura = mieszanina)
rzeczywistość lub człowiek przedstawiony w"krzywym zwierciadle", wformie ustnej lub pisanej; utwór lit., którego celem jest ośmieszenie lub napiętnowanie imienne osób (ich wad iprzywar, októrych lapidarnie wyraził się I. Krasicki:
"I śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się zprzywar, nie zosób natrząsa"), środowisk społ., postaw wobec świata, poglądów obyczajowych, polit., instytucji, sposobów zachowania się imówienia. S. pojawiła się wstarożytnym Rzymie pisana heksametrem m.in. przez Lucyliusza, Horacego (Sermones), Juwenalisa; po raz drugi nobilitowana jako odrębny gat. lit. wklasycyzmie (do XVIII w.), reprezentując nurt dydaktyczny wlit., wyróżniając satyryczność jako kategorię estetyczną. Styl bliski mowie potocznej, monolog retoryczny, czasem dialog stosowali m.in. N. Boileau, A. Pope. Wpol. tradycji s. uprawiali m.in.: J. Kochanowski (Satyr, Zgoda, Fraszki), K. Opaliński (Satyry), I. Krasicki (np. Świat zepsuty, Do króla zsentencją: "Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka / wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka"), A. Naruszewicz (np. Szlachetność); zczasem s. utraciła samodzielność, choć nadal utwory satyryczne wykorzystywały szeroko inne chwyty: karykaturę, groteskę, parodię, np. wmonologu estradowym, kuplecie, fraszce, paszkwilu. Wg kryterium tematycznego wyróżniamy odmiany s.: społeczno-obyczajową, np.
I. Krasickiego Pijaństwo, Żona modna, A. Naruszewicza Chudy literat, Głupstwo, Sekret; polityczną, np. I. Krasickiego Do króla; osobistą, jej adresatem są konkretne osoby zżycia publicznego, posługującą się inwektywą, pamfletem ipaszkwilem (teksty na łamach rządowego "Monitora"). S. czasów oświecenia stanisławowskiego stawały się również inne gat. dydaktyczne: poemat heroikomiczny, powiastka, bajka, czasem oda, podejmujące obiegowe motywy itematy. Wg kryterium wyznaczników literackości wyróżniamy: s. konkretną, bezpośrednie odwołanie się do określonych realiów społ.-hist., jak np. Rewizor M. Gogola ze znaną skrzydlatą myślą: "z kogo się śmiejecie - zsamych siebie się śmiejecie", czy Bal woperze J. Tuwima, oraz s. abstrakcyjną, uogólniającą, opisującą uniwersalne cechy natury ludzkiej, pisaną językiem perswazji, nasyconą postawą moralistyczno-filoz., np. Myśli S.J. Leca.