nauka zajmująca się cyklicznymi zmianami w życiu organizmów, zachodzącymi pod wpływem zmieniających się sezonowo warunków klimatycznych (np. pory zakwitania i owocowania różnych roślin, wędrówki ptaków, występowanie szkodników); rozróżnia się f. zwierząt, czyli zoofenologię, i f. roślin, czyli fitofenologię; o istnieniu potocznej wiedzy z zakresu f. już w średniowieczu świadczą nazwy miesięcy w wielu językach eur., np. w j. polskim lipiec - miesiąc kwitnienia lip; pierwsze w świecie zapiski fenologiczne prowadzono w Akademii Krakowskiej 1490; pierwsze obserwacje oparte na naukowych podstawach przeprowadził 1748 K. Linneusz (sporządził także pierwsze mapy fenologiczne); od tego czasu f. rozwijała się zwł. w krajach skandynawskich (gdzie powstały pierwsze kalendarze fenologiczne), Niemczech i Rosji; w poł. XIX w. L. Quetélet ujednolicił metody f. i opisał 300 gat. organizmów, podlegających zmianom fenologicznym; w Polsce systematyczne badania rozpoczęto w poł. XIX w. Sekcji Meteorologii Komisji Fizjograficznej AU w Krakowie; w okresie międzywojennym obserwacje fenologiczne prowadził Państwowy Inst. Meteorologiczny, po II woj. świat. Państwowy Inst. Hydrologiczno-Meteorologiczny (ob. Inst. Meteorologii i Gospodarki Wodnej) oraz stacje w Mikołajkach i Kórniku pod Poznaniem, należące do eur. sieci Ogródków Fenologicznych; w Polsce rozróżnia się 8 fenologicznych pór roku: zaranie wiosny, przedwiośnie, pełnia wiosny, wczesne lato, lato, złota (wczesna) jesień, jesień, zima; badania f. mają istotne znaczenie w agrometeorologii, leśnictwie (pomagają układać kalendarzyki występowania szkodników), biometeorologii (pomoc w ustalaniu sezonowości chorób alergicznych, np. kataru siennego) i ochronie roślin uprawnych.
FENOLOGIA
Dyscypliny szczegółowe
IZOFENY, ORNITOLOGIA