nauka badająca powłokę Ziemi, jej przestrzenne zróżnicowanie pod względem przyrodniczym i przyrodniczo-społecznym oraz związki, jakie zachodzą pomiędzy środowiskiem geograficznym a działalnością społeczeństw. Współczesna g. dąży do ustalenia podstaw ładu przestrzennego urozmaiconego regionalnie; przedmiot jej badań jest b. zróżnicowany, stąd też częściej spotyka się termin "nauki geograficzne". Jako odrębna dziedzina wiedzy g. rozwinęła się w starożytności (Grecja); traktowano ją jako "opis Ziemi"; nazwę tę wprowadził do literatury w III w. p.n.e. Eratostenes z Cyreny; później stopniowo gromadzono coraz więcej wiadomości o krajach i morzach, podając je w formie opisów. W tym też okresie zaczęto rozróżniać G. REGIONALNĄ (szczegółową) poświęconą opisowi poszczególnych krajów i G. OGÓLNĄ, zajmującą się opisem całej Ziemi. Wg dawnych poglądów planeta Ziemia była krążkiem; od czasów Arystotelesa wyobrażano ją w postaci kuli; większość uczonych była przekonana, że jest ona centrum wszechświata (geocentryczna teoria). Podejmowano próby pomiaru wielkości Ziemi (najlepsze wyniki osiągnął Eratostenes, mierząc część południka między Aleksandrią i Syene - Asuanem), próbowano także narysować obraz Ziemi na płaszczyźnie, wykorzystując południki i równoleżniki (autorem najdoskonalszej mapy świata znanego w II w. n.e. był Ptolemeusz, który do swojego rysunku dołączył spis 8000 miejscowości, dla których wyznaczył współrzędne geograficzne); w ten sposób ukształtowały się podstawy kartografii, g. matematycznej i g. ogólnej. Z nurtu g. przyrodniczej wyodrębniać się poczęła tzw. g. fizyczna. Niektórzy uczeni koncentrowali się na opisie poszczególnych narodów i państw (Dzieje Herodota, prace Hekatojsa z Miletu, Eratostenesa z Cyreny oraz Strabona); badacze starożytnego Rzymu przejęli spuściznę grecką, wiążąc swoje prace z polityką i możliwością ich zastosowania w administrowaniu imperium (tzw. g. stosowana, g. polityczna, geopolityka). Po okresie kryzysu w średniowieczu g. odrodziła się w renesansie, do czego przyczyniły się wielkie odkrycia geograficzne (m.in. podróż Vasco da Gamy do Indii, wyprawy Kolumba, podróże A. Vespucciego) poszerzające obszar znanego świata o nowe terytoria; kulisty kształt Ziemi potwierdził F. Magellan; rozwój g. został powiązany z badaniami w dziedzinie nauk ścisłych, zwłaszcza astronomii; rezultatem stało się monograficzne dzieło Vareniusa Geographia generalis (1650), przedstawiające Ziemię jako całość. W XVII-poł. XVIII w. dokonano wielu istotnych pomiarów, rozpoczęła się także epoka map topograficznych; w poł. XIX w. ukazały się wielkie prace syntetyczne: 1845-62 A. Humboldta (Kosmos), antropogeograficzne dzieła K. Rittera, analizujące związki zachodzące między środowiskiem geograficznym a działalnością człowieka. W 2. poł. XIX w. wyodrębniły się także takie dziedziny wiedzy, jak geomorfologia, hydrografia, klimatologia; w 2. poł. XX w. metody stosowane w g. wzbogaciły się o analizę zdjęć satelitarnych i lotniczych, coraz szerzej wykorzystuje się także matematyczne modelowanie oparte na technikach symulacji komputerowej; ma to na celu przyszłe zagospodarowanie Ziemi przy zachowaniu optymalnych warunków środowiska przyrodniczego. Obecnie wyróżnia się: G. FIZYCZNĄ (przyrodniczą) - badającą środowisko geograficzne jako kompleks oraz jego komponenty, których poznaniem zajmują się wyspecjalizowane gałęzie g. fizycznej: geomorfologia, hydrografia wód lądowych (limnologia, potamologia, krenologia), oceanografia, glacjologia, klimatologia (z fenologią), g. gleb, biogeografia; G. SPOŁECZNO-EKONOMICZNĄ, zajmującą się przestrzenną strukturą gospodarki narodowej jako całości oraz poszczególnymi jej działami (demogeografia, g. osadnictwa, g. komunikacji, g. usług, g. kultury); G. REGIONALNĄ w zależności od badanego obszaru dzielącą się na g. regionalną ogólną, g. regionalną szczegółową; KARTOGRAFIĘ; G. HISTORYCZNĄ; HISTORIĘ G.; G. MATEMATYCZNĄ. Ponadto wyróżnia się G. STOSOWANĄ, podejmującą badania ze względu na określony cel, związany z potrzebami społecznymi. W Polsce pierwsze zapisy geograficzne pochodzą z XI-XV w. (Kronika J. Długosza); na przeł. XV i XVI w. w Akademii Krakowskiej wprowadzono wykłady z kosmografii; w XVI w. opracowano pierwsze mapy ziem pol. (B. Wapowski, W. Grodecki) i kartografia stała się najlepiej rozwiniętą nauką geograficzną w XVII i XVIII w., gł. za sprawą cudzoziemców (K. Perthées, R. Rizzi Zannoni); w tym też okresie pojawiły się pierwsze podręczniki g. (K. Wyrwicz, F. Siarczyński). W 1. poł. XIX w. duże zasługi g. oddali S. Staszic (autor pierwszej mapy geologicznej Polski), J. Śniadecki i H. Kołłątaj; J. Wybicki i L. Janowski natomiast opracowali pierwsze podręczniki g. politycznej. W 1849 na UJ uruchomiono pierwszą katedrę g., pod kierunkiem W. Pola, później powstały podobne placówki naukowe w innych miastach, przede wszystkim we Lwowie, który stał się centrum pol. kartografii (E. Romer); wydawano tu także czasopismo "Kosmos". Na przełomie XIX i XX w. najwybitniejszym pol. geografem był W. Nałkowski; po odzyskaniu niepodległości nastąpił intensywny rozwój nauk geograficznych; powstało Polskie Towarzystwo Geograficzne, zał. "Przegląd Geograficzny" (1918) i "Czasopismo Geograficzne" (1923); 1925 Polska została czł. Międzynar. Unii Geograficznej. Po II woj. świat., w czasie której zginęli także najwybitniejsi pol. uczeni-geografowie, najintensywniej rozwijana była geomorfologia (m.in. J. i A. Dylikowie, M. Klimaszewski, J. Kondracki, H. Maruszczak, S. Starkel), hydrografia, klimatologia oraz g. gospodarcza; 1978 ukazał się Narodowy Atlas Polski (S. Leszczycki).
- geografia, studiować geografię...
- geografia, (gr. gô - Ziemia igrpho...
- geografia ludności, (geografia zaludnienia)...