młodszy okres kenozoiku (od 1,8 mln lat temu do dziś); dzieli się na 2 epoki: wczesną - plejstocen (dyluwium, epoka lodowcowa) oraz późną - holocen (aluwium, epoka polodowcowa), obejmującą ostatnie 11 tys. lat. W plejstocenie kilka wielkich fal ochłodzeń (glacjały) i ociepleń (interglacjały) klimatu objęło całą kulę ziemską; w okresie ostatnich glacjałów w strefie umiarkowanej rozwinęły się wielkie zlodowacenia kontynentalne (płn. i środk. , zach. Syberia, Ameryka Płn., Grenlandia, archipelagi arktyczne; na półkuli płd. m.in. Ziemia Ognista, Argentyna, Tasmania). W strefie zwrotnikowej równocześnie ze zlodowaceniem występowały okresy wzmożonych opadów (okresy pluwialne); osady cz. stanowią gliny zwałowe, piaski, żwiry, iły wstęgowe (pokrywają ok. 80% pow. Polski). W okresie tym ukształtowały się współczesne zarysy mórz i ich stref przybrzeżnych (w holocenie powstało m.in. M. Bałtyckie) oraz rzeźba lądów. Świat roślinny cz. był podobny do współczesnego; w okresach międzyglacjalnych zamiast tundry (karłowata wierzba, brzoza karłowata i polarna, dębik ośmiopłatkowy i in.), charakterystycznej dla okresów zlodowaceń, pojawiały się bogate lasy oraz roślinność bagienna i wodna. Ukształtował się ostatecznie dzisiejszy świat zwierzęcy; wyginęły niektóre gatunki (nosorożec w Ameryce, dinoterium w Eurazji); zmniejszył się zasięg form ciepłolubnych, a powiększył zimnolubnych, które z końcem plejstocenu bądź wyginęły (mamut, nosorożec włochaty), bądź zachowały się na niewielkich terytoriach (renifer); rozprzestrzeniły się także gatunki strefy umiarkowanej (tur, żubr, jeleń); najważniejszym faktem było pojawienie się człowieka; 2005 cz. włączono do okresu zw. neogenem.
- czwartorzęd, okres czwartorzędu,...
- czwartorzęd, ery i okresy geologiczne.(...)
- czwartorzęd, młodszy zdwóch okresów...