Republika autonomiczna w płn.-zach. części Gruzji, nad M. Czarnym; 8,6 tys. km2, 320 tys. mieszk. (2001), gł. Abchazi, Ormianie, Rosjanie, Grecy, Gruzini (ci ostatni w chwili wybuchu wojny 1992-94 stanowili 46% ludności); stol. Suchumi; kraj na płd. stokach Wielkiego Kaukazu; klimat podzwrotnikowy, wilgotny; ponad 55% powierzchni zajmują lasy; uprawa winorośli, cytrusów, herbaty, drzewa tungowego, hodowla, pszczelarstwo; wydobycie węgla kamiennego, rud metali nieżelaznych; rozwinięty przemysł spoż.; liczne kąpieliska i uzdrowiska; w I tysiącleciu p.n.e. część król. Kolchidy, skolonizowana przez Greków, 65 p.n.e. zajęta przez Rzymian, od IV w. pod wpływami Gruzji, schrystianizowana w pocz. VI w., niepodległa jedynie w IX i X w., potem przyłączona do Gruzji, pod koniec XVI w. zajęta przez Turków, 1810 anektowana przez Rosję; od 1921 republika autonomiczna w Rosji, 1931 włączona dekretem Stalina do Gruzji ("Dar Wielkiego Gruzina"); 1992 proklamacja niepodległości (prawdopodobnie inspirowana przez Rosję w celu zapobieżenia oderwania się Gruzji od WNP); po 2-letniej krwawej wojnie z Gruzją 1994 (w wyniku której wyemigrowało 200 tys. mieszk., gł. Gruzinów) porozumienie w Moskwie, rozszerzające zakres autonomii abchaskiej jako części państwa gruzińskiego; na jego mocy w A. zaczęły stacjonować Kolektywne Siły Pokojowe (złożone wyłącznie z żołnierzy ros.), które miały się stopniowo wycofać (do 2001), proces wycofywania wstrzymano na prośbę miejscowej ludności obawiającej się wkroczenia wojsk gruzińskich; 2001 Abchazja (w której używany jest rubel ros., a mieszkańcy nie potrzebują wiz do Rosji) oficjalnie zgłosiła akces do WNP, ale Rosja nie kwapi się do jego rozpatrzenia; sytuacja polit. zdestabilizowana, gospodarcza b. zła (90% bezrobotnych, nędza, głód, brak prądu, nie działa poczta, zamknięte są szkoły); zabiegi nowego (od III 2004) prezydenta Gruzji M. Saakaszwilego o podporządkowanie sobie republiki (podobnie jak w Płd. Osetii) przyjmowane są niechętnie; podczas przeprowadzonej na jego polecenie przez gruzińskie siły specjalne operacji "antyprzemytniczej" na terenach należących do separatystów, doszło do starć (Rosjanie zachowali neutralność); oba terytoria zamieszkane są częściowo przez niespokrewnione z Gruzinami narody - irańskich Osetyjczyków i kaukaskich Abchazów; mają inny język, historię, walutę, a zwierzchność Gruzji postrzegana jest jako źródło zapaści gospodarczej; w wyborach prezydenckich powtarzanych kilkakrotnie, podczas których kandydaci (Siergiej Bagapsz – nacjonalista i Raul Chadżimba – zwolennik zbliżenia z Rosją) zarzucali sobie nawzajem oszustwa wyborcze, zwycięstwo przypadło ostatecznie Bagpaszowi, Chadżimba został wiceprezydentem; Bagpasz zapowiedział bliską współpracę z Rosją i brak zainteresowania rozmowami z Gruzją; III 2008 rząd w Suchumi zwrócił się do ONZ o uznanie, jednocześnie starając się zacieśnić współpracę z Rosją (wysunięta została, odrzucona przez Moskwę, prośba o przejęcie wojskowej kontroli nad terytorium); V 2008 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję apelującą o umożliwienie powrotu wszystkich uchodźców do Abchazji i o zwrot ich mienia; VIII 2008 w ramach konfliktu gruzińsko-rosyjskiego siły abchaskie wspomagane przez armię rosyjską zajęły cały wąwóz Kodori (dotychczas znajdujący się w granicach Gruzji) – prezydent A. Siergiej Bagapsz ogłosił, że dzięki temu udało się przywrócić granicę państwa z 1921; po zakończeniu wojny władze Rosji formalnie uznały niepodległość Abchazji, to samo uczyniła Nikaragua. Pod koniec 2009 reelekcja S. Bagapsza.
SUCHUMI, MEGRELIA, RICA, NOWY ATON- Abchazja, kraina wpn.-zach. Gruzji,...
- GRUZJA, Sakartwelo, ang. Georgia,...
- GAMSACHURDIA, Zwiad (1939-94)