wyspa grecka na M. Egejskim, w archipelagu Sporady Płd.; pow. 476 km2, ok. 50 tys. mieszk. (2003); górzysta; uprawa oliwek, winorośli; wydobycie boksytów, marmuru; turystyka; skolonizowana przez Jonów ok. XI w. p.n.e.; w VI w. p.n.e., w okresie rządów tyrana Polikratesa, ważny ośr. handlowy, kulturalny i naukowy; miejsce działalności Pitagorasa (zał. tu pierwszą helleńską szkołę filozoficzną); w stolicy wyspy (także zw. S.) wzniesiono z inicjatywy Polikratesa tunel dł. ok. 850 m (w którym rurami ceramicznymi doprowadzano do miasta wodę źródlaną), ogromną świątynię Hery (Herajon), dzieło Rojkosa i Teodorosa z Samos o wymiarach 102 x 53 m, wspartą na 134 kolumnach, zniszczyli ją Goci w III w. n.e.; wybudowaną na tym miejscu przez Samijczyków bazylikę chrześc. zburzyli Turcy. Wykopaliska prowadzone od 1910 odsłoniły fundamenty jeszcze wcześniejszej świątyni z VIII w. p.n.e. (kręgu kultowego Hery) i pozostałości kolejnych ołtarzy, agory, teatru, dwóch gimnazjonów, pomniki wotywne (m.in. Hera Cheramyesa z ok. 560 p.n.e.); nadto z okresu rzym. termy i amfiteatr.
KANARIS, TEODOROS Z SAMOS, IKAR(OS), SEPIOLIT, TYRANIA, KABIROWIE, SPORADY POŁUDNIOWE, EGEJSKIE WYSPY, HERAJON, POLIKRATES
- TEODOROS Z SAMOS, (1. poł. VI w. p.n.e.)...
- ASKLEPIADES Z SAMOS, (IV/III w. p.n.e.)
- AGATARCHOS, z Samos (V w. p.n.e.)...