Stambuł; do 1453 Konstantynopol, staroż. Bizancjum
miasto w Turcji nad cieśn. Bosfor i m. Marmara; 7,6 mln mieszk. (1999, zespół miejski); gł. port morski, największe miasto i ośr. gosp.-kult. kraju; przem. metalowy, poligraficzny, włókienniczy, farmaceutyczny, chem., spoż., mat. bud., skórzany, drzewny, elektrotechn., stoczniowy, montaż ciągników i samochodów; wielki węzeł komunikacyjny z międzynar. portem lotniczym; 4 uniwersytety; muzea. Staroż. kolonia gr. Byzantion (Bizancjum); 340/339 p.n.e. m. zdobył Filip II Macedoński, za Aleksandra Wielkiego miało autonomię; 196 n.e. spalił je ces. Septymiusz Sewer; odrodzone za Konstantyna Wielkiego jako stolica (390), centrum polit., gosp. i kult. cesarstwa bizantyjskiego; od 324 jako Konstantinupolis (Konstantynopol); najw. rozkwit za dyn. macedońskiej (IX-XI w.); dla Słowian płd. i wsch. jako Carogród stanowił stol. kościelną i ośr. kult.; 1204-61 stol. Cesarstwa Łacińskiego; odzyskany dla ces. bizantyjskiego przez Michała VIII Paleologa, utracił już dawne znaczenie; 1453 zdobyty przez Turków; do 1923 stolica Turcji jako Istanbul; mimo nabierania charakteru tur. (pałace i meczety zbudowane gł. za Sulejmana Wspaniałego), jako siedziba patriarchy konstantynopolitańskiego i bogatych rodów gr. (fanarioci) pozostał do XIX w. gł. ośr. kult. Greków. 1766-93 istniała tu pol. szkoła j. orientalnych zał. przez Stanisława Augusta; w XIX w. (zwł. po 1849) duży ośr. emigracji pol. Wiele zabytków architektury bizantyjskiej i orientalnej: (świątynia Hagia Sophia, ob. muzeum), pałac sułtański Tokapi Sarayi (obecnie jedno z najważniejszych na świecie muzeów kultury Wschodu), Błękitny Meczet (Sultanahmet Camii, XVII w.), kościoły z IV-XIV w. zamienione na meczety, pałace, kolumny, np. Konstantyna; resztki akweduktów i obwarowań; Wielki Bazar (budowany od XV w.), meczety, np. Selimiye i Süleymaniye (XVI w.), twierdza Yedikule (XV w.).
AJA SOFIA, STAMBUŁ, ISTAMBUŁ