LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 86% Turków, 11% Kurdów (oficjalnie określanych jako Turcy górscy), 1,5% Arabowie, nadto Czerkiesi, Ormianie, Grecy, Bułgarzy, Gruzini, Kazachowie; 1,3 mln Turków pracuje zarobkowo za granicą, gł. w RFN; gęstość zaludnienia 89,9 osób/km2; w miastach 61% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 64 lata, kobiety - 70 lat; wysoki przyrost naturalny (25-28‰) sprawił, że liczba ludności wzrosła z 27,8 mln (1960) do 61,2 mln (1994); dominująca religia: islam sunnicki (99% ludności), 0,3% wyznawców kościoła prawosławnego.
USTRÓJ republikański od 1923, wg konstytucji zatwierdzonej w referendum 1982 (ostatnio nowelizowanej 2002) parlament jednoizbowy (Wielkie Zgromadz. Nar.), 550 deputowanych, wybory co 5 lat obowiązkowe; głową państwa prezydent, wybierany przez parlament na 7 lat, bez prawa ponownego wyboru (od 2000 Ahmet Necdet Sezer); system polit. wielopartyjny; podział administracyjny na 8 regionów i 73 prowincje (wilajaty).
WARUNKI NATURALNE. Kraj wyżynno-górski, rozciągnięty równoleżnikowo na dł. 1600 km; część środk. płw. Azja Mniejsza zajmuje rozległa Wyż. Anatolijska (wys. 800-1500 m), z licznymi obniżeniami, słonymi jeziorami, bagnami; od płn., wzdłuż wybrzeży M. Czarnego ograniczają ją G. Pontyjskie, pocięte rowami tektonicznymi (Kaçkar 3937 m); od płd. pasma g. Taurus (Demirkazik 3756 m); od zach. silnie rozczłonkowane G. Zachodnioanatolijskie (najw. szczyt wulkan Erciyas 3916 m); w części wsch. kraju aktywna sejsmicznie, wysoko wzniesiona Wyż. Armeńska, z wygasłymi wulkanami Ararat 5165 m (najwyższy szczyt w T.), Süphan 4434 m; na granicy z Irakiem i Iranem - G. Kurdystańskie; część eur. T. przeważnie nizinna, tylko na granicy z Bułgarią niewysokie pasmo g. Strandża. Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżach wilgotny śródziemnomorski, na pozostałym obszarze kontynentalny suchy, w górach piętra klimatyczne; średnia temp. stycznia na wybrzeżach 5-10C, w górach -5 do -15C (w Ankarze najniższa temp. wyniosła -25C, w Erzurum -30C); średnia temp. lipca 28-32C na wybrzeżach, 15-12C w górach (ponad 40C odnotowano w Izmirze, Adanie i Stambule); opady zróżnicowane, 300-400 mm na Wyż. Anatolijskiej, 450-600 na Wyż. Armeńskiej, 1000 mm na wybrzeżach M. Egejskiego, ponad 2000 mm w g. Taurus, ok. 3000 mm w G. Pontyjskich; w porze zimowej w g. i na wyż. częste śniegi. Liczne rzeki, przeważnie o dużych wahaniach stanu wód, m.in. Eufrat (w granicach T. 1107 km - o jego wody toczy się spór z Irakiem i Syrią, związany z projektem przewidującym do roku 2005 postawienie na rz. i jej dopływach 22 zapór do celów energetycznych i nawodnienia, co zmniejszy ilość wód Eufratu napływających do obu krajów o 60%), Tygrys (w granicach T. 452 km) uchodzące do Zat. Perskiej, Kura i jej dopływ Araks (graniczny z Armenią) uchodząca do M. Kaspijskiego, Kizilirmak (1151 km), Sakarya - 790 km, Jeşilirmak, Çoruh - uchodzące do M. Czarnego, Menderes i Gediz - do M. Egejskiego, Seyhan, Ceyhan - do M. Śródziemnego; rz. nieżeglowne ze względu na progi i wodospady; liczne jez. przeważnie pochodzenia tektonicznego, zasolone; najw. Wan (3764 km2), Tuz (1620 km2), Beyşehir, Egridir, Iznik, Manyas; wybrzeża morskie (dł. ok. 8400 km) silnie rozczłonkowane, zwł. M. Egejskiego; przy ujściach rzek niewielkie niziny. Naturalna szata roślinna w znacznym stopniu wyniszczona w wyniku wielowiekowej działalności człowieka; lasy zajmują 26% pow. kraju; w g. Taurus resztki lasów iglastych z cedrem libańskim i jodłą syryjską; w G. Pontyjskich lasy liściaste (buk, dąb, klon) i iglaste (świerk, jodła, sosna); na Wyż. Anatolijskiej dominują zarośla typu makia (m.in. wawrzyn, oleander, mirt) oraz roślinność trawiasta, stepowa, piołunowa, półpustynna; w G. Zachodnioanatolijskich resztki lasów sosny taurydzkiej; na wsch. krańcach Wyż. Armeńskiej widne lasy dębowe z drzewiastymi jałowcami; gleby małożyzne, z wyjątkiem niz. Adana (u ujścia rz. Ceyhan do zat. Iskenderun) i części eur.
GOSPODARKA. Kraj rozwijający się, przemysłowo-rolniczy o sięgającym w latach 90. średnim tempie rozwoju gosp. powyżej 5%; problemami wysoka inflacja (2002 - 35%), znaczne zadłużenie (2002 - 92 mld dol.), wysokie wydatki na zbrojenia. Bogate zasoby surowcowe, wydobycie m.in. rud żelaza, chromu (IV miejsce w świecie), miedzi, manganu, boksytów, cynku i ołowiu, rtęci, węgla kam. i brunatnego, ropy naft., fosforytów, soli kam., boracytu, siarki; od lat 60. rozwinięte hutnictwo żelaza i aluminium, przem. zbrojeniowy, włókienniczy (30% wartości eksportu), maszynowy, środków transportu, stoczniowy, cementowy, rafineryjny, chem. (nawozy sztuczne), sprzętu gosp. domowego, papierniczy, spoż. (cukrowniczy, mleczarski), słynne w świecie tytonie; rozwinięte rzemiosło (dywany, biżuteria, wyroby z miedzi i innych metali, ceramika, wyroby ze skóry). Rolnictwo rozdrobnione, zatrudnia ok. 40% ludności zawodowo czynnej; użytki rolne zajmują 47% pow. kraju (ich powierzchnia stale przyrasta w rezultacie intensywnego nawadniania ziem i nawożenia); uprawa pszenicy, jęczmienia, kukurydzy, owsa, żyta, buraków cukrowych, ziemniaków, słonecznika, sezamu, bawełny, tytoniu (V miejsce w świecie), herbaty, leszczyny (2/3 świat. zbiorów orzechów laskowych), winorośli, owoców cytrusowych, fig, brzoskwiń, oliwek, pomidorów, papryki, cebuli; ekstensywna hodowla bydła, owiec, kóz (w tym angorskich), koni, osłów, mułów; pszczelarstwo; rybołówstwo przybrzeżne (mięczaki, skorupiaki); rosnące znaczenie turystyki, stanowiącej przedmiot ataków fundamentalistów islamskich i ekstremistów kurdyjskich ze względu na dochody budżetu państwa przeciwnego ich żądaniom; 25 uniw., najstarszy w Stambule (zał. w XV w., wznowiony 1900) oraz Marmara Üniversitesi (zał. 1883); 4 politechniki (najstarsza w Stambule, zał. 1773), 12 inst. nauk.-badawczych, najważniejsze Centrum Badawcze Marmary w Kocaeli; mimo dużych nakładów na oświatę (17% budżetu) wysoki wskaźnik analfabetyzmu wśród dorosłych (19%). Sieć komunikacji kolejowej rzadka (8,4 tys. km linii, przeważnie jednotorowych), w części eur. słynny Orient-Express (Paryż - Stambuł), w części azj. połączenia z Irakiem, Iranem i Syrią; sieć drogowa gęsta w zach. części kraju, rzadsza na wsch., ob. w trakcie intensywnej rozbudowy (m.in. 1250 km autostrady od granicy bułg. przez Stambuł, do Ankary); 2 mosty na Bosforze łączą część azjat. i eur.; spora flota handlowa (7,1 mln DWT), rozwinięta żegluga kabotażowa, połączenia promowe z Cyprem i wyspami gr. Rodos, Samos, Chios; gł. porty morskie: Stambuł, Bosfor, Izmit, Zonguldak, Samsun, Trapezunt, Izmir, Mersin, Iskenderun; międzynar. porty lotnicze w Stambule, Ankarze, Izmirze oraz 20 lotnisk krajowych; dwa rurociągi naft., jeden nieczynny (z Iraku do portu Dörtyol nad M. Śródziemnym) ze względu na sytuację w Iraku.
JOŃSKIE WYSPY, SOFIA, OSMAN I, TURECKIE CIEŚNINY, DAGESTAN, LUDNOŚĆ, PÓŁKSIĘŻYC, CEZAREJA, URARTU, BAŁKAŃSKA ENTENTA