miasto wojewódzkie (woj. warmińsko-mazurskie) i siedziba powiatu na Poj. Olsztyńskim, nad rz. Łyną; 172,5 tys. mieszk. (2002); zał. w XIV w. jako Allenstein (nazwa obowiązująca do 1945); prawa miejskie 1353; 1466-1772 w granicach Prus Królewskich; silny ośr. polskiego życia kulturalnego na Warmii i Mazurach; siedziba adm. dóbr kapituły (1516–19 i 1520–21 ich administratorem był M. Kopernik); na przełomie XIX i XX w. rozwój infrastruktury (kanalizacja, elektryfikacja, gazyfikacja, wodociągi, telefony); ośr. polskości (m.in. 1886-1939 ukazywała się tu "Gazeta Olsztyńska", działał Związek Polaków, ZHP, Bank Ludowy, Dom Polski, istniała pol. szkoła i drukarnia); od 1945 w granicach Polski, stol. województwa; zakłady przem. gumowego "Stomil" (opony, ob. 60% akcji w rękach franc. koncernu Michelin), przem. spoż., maszynowy, środków transportu, materiałów budowlanych, drzewny, włókienniczy, poligraficzny; węzeł kolejowy; Akad. Rolniczo-Techniczna, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Inst. Rybactwa Śródlądowego, Ośr. Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego; teatry, filharmonia, studio radiowe i telewizyjne; Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Pojezierze", siedziba biskupstwa; Muzeum Warmii i Mazur, planetarium; ważny ośr. turystyczny płn. Polski; późnogotycka katedra XV-XVI w. i pozostałości murów miejskich z tych czasów; zamek XIV-XVIII w. kapituły warmińskiej, ratusz z 1623–24, spalony 1945, odbudowany 1950; pałac biskupi z 1771–72 (przebudowany w XIX w.), zabytkowe domy z XVII–XIX w., częściowo rekonstruowane po zniszczeniach wojennych; dwa cmentarze (ofiar terroru niem. i żołnierzy sowieckich poległych 1945); pomniki M. Kopernika i S. Jaracza oraz Wyzwolenia Ziemi Warmińskiej i Mazurskiej (dłuta K. Dunikowskiego).
wieś gminna na Wyż Częstochowskiej (woj. śląskie, powiat częstochowski); 1,9 tys. mieszk. (2000); ruiny zamku wzniesionego przez Kazimierza III Wielkiego; 1488-1870 prawa miejskie; na płd. od O. rezerwat skalny "Sokole Góry"; przem. wapienniczy.
GĘBIK, LEWANDOWSKI, ŁAŃSKIE JEZIORO, OLSZTYŃSKIE WOJEWÓDZTWO, , MAZURSKIE POJEZIERZE, DEMEL Kazimierz Konstanty, , GIETRZWAŁD, KORTOWO- Olsztyn, miasto wojew. wpn.-wsch.(...)
- OLSZTYN K CZĘSTOCHOWY, miejscowość w , powiat...
- NOWA WIEŚ k. OLSZTYNA, wieś w , powiat olsztyński.(...)