położone w płn.-wsch. Polsce, na pojezierzach: Mazurskim, Iławskim, Chełmińsko-Dobrzyńskim i Niz. Staropruskiej; na północy graniczy z obwodem kaliningradzkim Federacji Ros.; pow. 24 203 km2 (czwarte pod względem wielkości); 1,428 mln mieszk. (2003); najrzadziej zaludnione w Polsce, 60 osób/km2 (średnia krajowa 124); przeciętnie zurbanizowane, w miastach 59,6% ludności; najw. z miast to Olsztyn (stol., 170 tys. mieszk.), Elbląg, Ełk, Ostróda, Iława, Kętrzyn, Giżycko, Bartoszyce, Szczytno. Utworzone 1 I 1999 z ziem woj. olsztyńskiego, części woj. suwalskiego i elbląskiego oraz kilku gmin woj. ciechanowskiego, ostrołęckiego i toruńskiego; pod względem adm. dzieli się na 19 powiatów (bartoszycki, braniewski, działdowski, elbląski, ełcki, giżycki, gołdapski, iławski, kętrzyński, lidzbarski, mrągowski, nidzicki, nowomiejski, olecko-gołdapski, olsztyński, ostródzki, piski, węgorzewski, szczycieński), 2 miasta na prawach powiatów grodzkich (Elbląg, Olsztyn) oraz 116 gmin. Krajobraz urozmaicony, polodowcowy, liczne wzgórza i wały morenowe, jeziora, głęboko wcięte doliny rzek; do Pojezierza Mazurskiego zajmującego większą część pow. należą regiony geogr. pojezierzy: Olsztyńskiego, Mrągowskiego i Ełckiego, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich i Równina Mazurska; na płn. Niz. Staropruska; na płn.-zach. część Żuław Wiślanych z najw. depresją w kraju (1,8 m p.p.m); na zach. Pojezierze Iławskie, Garb Lubawski z najw. wzniesieniem w woj. (Góra Dylewska, 312 m) oraz Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie. Woj. warmińsko-mazurskie leży w dorzeczu Wisły i rzek pobrzeża Bałtyku; najw. rz. to Drwęca, Wkra, Szkwa, Osa, Łyna, Pasłęka; ok. 2000 jez. o pow. ponad 1 ha, zajmujących ponad 5% pow. województwa; najw. jez. (także w Polsce) Śniardwy (109,7 km2), Mamry, Niegocin, Jeziorak; wiele jezior i rzek połączonych w system dróg wodnych, m.in. Kanał Elbląski łączy Drwęcę (dorzecze Wisły) z Zalewem Wiślanym. Klimat chłodny, na płn. zach. pod wpływem powietrza morskiego, na wsch. - kontynentalnego; średnia roczna temp. od 7,5C na zach. do poniżej 6,5C na wsch.; średni roczny opad 550-750 mm. Lasy zajmują 29% pow. (średnia krajowa 28,4%); dominuje drzewostan iglasty, zwł. sosnowy; gł. kompleksy leśne to Puszcza Piska (ok. 1000 km2), Puszcza Borecka, Nidzicka, Romincka, Lasy Łańskie i Taborskie; 4 parki krajobrazowe: Mazurski (przewidywany do przekształcenia w Narodowy), Wzgórza Dylewskie, Wzniesienia Elbląskie, część Pojezierza Iławskiego; rezerwat biosfery na jez. Łuknajno (ostoja łabędzia); bogaty świat zwierząt, m.in. łoś, ryś, wydra, bóbr (najw. skupisko na Pasłęce); wiele gat. ptaków (kormoran, czapla, żuraw, cietrzew); region o najmniejszym skażeniu przyrody w kraju, niska emisja pyłów i gazów, ponad 90% miast wyposażonych w oczyszczalnie ścieków; najw. w kraju obszar pow. chronionej (44,7%). Województwo o charakterze rolniczo-przemysłowym; najw. wskaźnik bezrobocia w kraju (gł. w wyniku likwidacji PGR-ów); sporo ziem zalega odłogiem; do właścicieli indywidualnych należy 72,3% użytków rolnych; przeciętna wielkość gospodarstwa 16,5 ha (średnia krajowa 7 ha); gleby średnio i słabo urodzajne, sporo bagiennych, najlepsze w zach. części województwa; uprawa pszenicy, żyta, jęczmienia, roślin pastewnych, ziemniaków, rzepaku; hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu; na jez. i rzekach rybołówstwo. Przemysł gł. spożywczy (mleczarski, mięsny, młynarski, piwowarski, rybny, owocowo-warzywny), drzewny (tartaki, produkcja mebli), chem., maszynowy, elektromaszyn., odzieżowy, lniarski (Szczytno), bawełniany, skórzany; do najw. zakładów przemysłowych należą ABB Elbląg, Stomil Olsztyn (opony), MM International Olsztyn (meble), zakłady mięsne w Ełku i Ostródzie, browary Elbrewery w Elblągu; brak znaczących bogactw mineralnych, wydobycie tylko surowców skalnych (piaski, żwiry, glina, kreda jeziorna). Centrum nauk. i kult. w Olsztynie; województwo posiada 8 wyższych uczelni, w tym w Olsztynie Akademię Roln.-Techniczną i Wyższą Szkołę Pedagogiczną, w Szczytnie Wyższą Szkołę Policyjną. Sieć komunikacyjna nieźle rozwinięta; gł. linie kolejowe Warszawa-Gdańsk, Toruń-Olsztyn-Ełk; gł. drogi kołowe Warszawa-Gdańsk, Olsztyn-Iława-Ełk, Grudziądz-Augustów; żegluga śródlądowa mniejszego znaczenia, gł. turystyczna na obszarze Wielkich Jez. Mazurskich (przystanie w Elblągu, Giżycku, Mikołajkach, Rucianem-Nidzie); porty morskie w Elblągu i Fromborku mniejszego znaczenia ze względu na ros. ograniczenia w ruchu po Zalewie Wiślanym; port lotniczy w Szymanach k. Szczytna. Wysokie walory turystyczne; piękne tereny reakreacyjne na Pojezierzu Mazurskim (ponad 1,5 mln turystów rocznie), ośr. sportów żeglarskich w Mikołajkach, Giżycku, Węgorzewie, Rucianem-Nidzie i kajakowych na szlakach Krutyni (przez 17 jezior), Pasłęki, Łyny; wspaniałe warunki wędkarstwa; zimą bojery (na jez. Niegocin) i narciarstwo (Lidzbark Warmiński); w Kadyni stadnina koni i pomnik przyrody - najw. w Polsce dąb o obwodzie 11 m; atrakcją na skalę eur. Kanał Elbląski, zabytek sztuki inżynierskiej XIX w. z systemem śluz i pochylni, umożliwiających przemieszczanie statków kolejką po lądzie. Do najcenniejszych obiektów zabytkowych należą zespół katedralny we Fromborku (pałac biskupi, katedra, mury obronne), gdzie znajduje się Muzeum M. Kopernika oraz zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim (w XVIII w. należący do I. Krasickiego); liczne zamki krzyżackie i ich ruiny, m.in. w Olsztynie, Nidzicy, Szczytnie, Kętrzynie, Reszlu; cenne zabytkowe ratusze w Morągu, Pasłęku, Olsztynie, Ornecie; na Warmii barokowy kościół Święta Lipka - cel pielgrzymek; pałace w Kamieńcu, Smolajnach, Sorkwitach. Popularnym celem ruchu turystycznego także pole bitwy pod Grunwaldem (z kompleksem muzealnym); ważniejsze zbiory muzealne: Frombork, Olsztyn, Szczytno, Lidzbark Warmiński, Ełk; w Olsztynku skansen budownictwa regionalnego Warmii i Mazur (jeden z najw. w kraju); w Gierłoży k. Kętrzyna ruiny bunkrów kwatery Hitlera, tzw. Wilczy Szaniec.
UBLIK, ŚWIDRY, SASEK MAŁY, SAMBOROWO, MIŁUSZE, NAWIADY, MACIEJOWA WOLA, STARE CIMOCHY, MÓDŁKI, STUDA
- ELBLĄSKIE WOJEWÓDZTWO, utworzone 1975 w płn.(...)
- PODLASKIE WOJEWÓDZTWO, położone w płn.-wsch.(...)
- CIECHANOWSKIE WOJEWÓDZTWO, utworzone 1975, ze stol.(...)