Praha
stolica Czech (1918-92 Czechosłowacji); położona nad Wełtawą (dopływ Łaby); 1,2 mln mieszk. (2004); największy ośr. gospodarczy, polit., kulturalny i naukowy kraju, siedziba rządu, parlamentu, prezydenta; rozwinięty przem. elektromaszynowy (samochodowy, taboru kolejowego, lotniczy, stoczniowy, wytwórnia tramwajów), chem. (farmaceutyczny, gumowy, perfumeryjno-kosmetyczny), spoż., włókienniczy, odzieżowy, poligraficzny, szklarski, papierniczy; ośr. produkcji filmów (Barrandov); międzynar. targi i wystawy; jeden z największych węzłów komunikacyjnych w Europie Środkowej, w tym międzynar. port lotniczy, port rzeczny, metro; 11 szkół wyższych, w tym Uniw. Karola (zał. 1348), konserwatorium, placówki naukowo-badawcze, biblioteki, liczne teatry dramatyczne i muzyczne; hotele, kempingi, obiekty sportowe (m.in. wielki stadion Strachov), ogrody: zoologiczny i botaniczny; uchodzi za jedno z najładniejszych i najbardziej malowniczo położonych miast stołecznych w Europie; założona w X w. (Praga na lewym i Wyszehrad na prawym brzegu Wełtawy) była grodem rodowym Przemyślidów, od 973 siedzibą pierwszego czeskiego biskupstwa (od 1344 arcybiskupstwa); prawa miejskie 1232-34 (prawobrzeżne Stare Miasto) i 1257 (lewobrzeżna Malá Strana); 1320 za Jana Luksemburskiego powstało miasto Hradczany (u podnóża zamku), 1348 za Karola IV - Nowe Miasto; panowanie tego władcy było wiekiem świetności; 1419 powstanie ludowe w P. zapoczątkowało wojny husyckie; od 1526 pod panowaniem Habsburgów; 1618 defenestracja praska (wyrzucenie przez okno ratusza posłów cesarskich) stała się bezpośrednią przyczyną wojny trzydziestoletniej; od 2. poł. XVII w. upadek rangi miasta i germanizacja; ożywienie gospodarcze w końcu XVIII w.; w XIX w. P. jest centrum czeskiego odrodzenia narodowego; 1848 zjazd słowiański, powstanie praskie, w 2. poł. stulecia powstanie Teatru i Muzeum Narodowego, założenie Czeskiej Akad. Nauk; na pocz. XX w. rozbudowa przemysłu i miasta; 1939-45 okupowana przez hitlerowców P. była stol. Protektoratu Czech i Moraw; 5 V 1945 powstanie praskie (bez większego znaczenia militarnego, przyczyniło się do oczyszczenia miasta z Niemców); najcenniejsze zabytki to Hradczany z gotycką katedrą, zamkiem królewskim i pałacami; architekturę romańską reprezentuje bazylika św. Jerzego na Hradczanach, (najstarsze partie X w.), rotundy: św. Marcina na Wyszehradzie (ok. 1100), św. Longina (XII w.) i św. Krzyża (XII w.), pozostałości zamku i obwarowań; gotyk reprezentują: katedra św. Wita (XIV w.), kośc. Matki Boskiej Śnieżnej (1346), św. Karola (1350), bazylika św. Stefana (1351), halowy kośc. św. Henryka (ok. 1350), kośc. Panny Marii na Słupie (2. poł. XIV w., z pojedynczym środkowym filarem dźwigającym całe sklepienie), sala Władysławowska na zamku praskim (późnogotycka, ze sklepieniem o pięknym rysunku, o rozpiętości 15 m), wieża i most Karola (1357-85), Ratusz Starego Miasta (XIV w.), Wieża Prochowa (1454-1508), Ratusz Nowego Miasta (1520-26); z czasów renesansu zachowały się: pałac Belweder i Schwarzenbergów na Hradczanach, letni pałac Hvězda pod Pragą, dawny ratusz na Hradczanach, mieszczańskie kamienice; barok pozostawił liczne kościoły i klasztory, m.in. kośc. Zbawiciela na Starym Mieście, kośc. Krzyżowców, kośc. i kolegium Jezuitów zw. Klementinum, liczne pałace (Waldsteinów, Czerninów, Šternbergów, Michny, Lobkovičów na Małej Stranie, Fürstenbergów i in.); rokoko zaznaczyło się w pałacu arcybiskupim przy placu Hradczańskim; klasycyzm - w kośc. Franciszkanów; z budowli XIX-wiecznych w historyzujących stylach wyróżniają się: gmach Teatru Narodowego (neorenesans), Muzeum Narodowe, neoromańska bazylika św. Cyryla i Metodego; w XIX w. ukształtowała się słynna praska ulica (plac, septak, salon miasta)- plac Václavské náměsti.