państwo o ustroju republikańskim powstałe 1918 po upadku Austro-Węgier, złożone z Czech i Słowacji; 1919-20 na podstawie traktatów z Saint-Germain i z Trianon przyłączono jeszcze Ruś Zakarpacką; pierwszym prezydentem Cz. był T.G. Masaryk (1918-35), jego następcą E.Beneš (1935-1938); 1938 na mocy układu zawartego w Monachium III Rzesza dokonała aneksji Sudetów (zamieszkałych przez znaczną mniejszość niem.), Cz. została też zmuszona do oddania Polsce Zaolzia, części Spiszu i Orawy, a Węgrom sporej części Słowacji i Rusi Zakarpackiej; jednocześnie przyznano autonomię Słowacji, tworząc tzw. Czecho-Słowację; E.Beneš ustąpił, jego miejsce zajął proniemiecki, marionetkowy rząd E.Háchy; 14 III 1939 proniemieckie ugrupowania przeprowadziły w sejmie słowackim uchwałę o proklamowaniu niepodległości Słowacji, natomiast drugą część kraju zajęły 15 III 1939 wojska niem., tworząc Protektorat Czech i Moraw; od jesieni 1939 w Paryżu, a od VI 1940 w Londynie działał emigracyjny Rząd Tymczasowy Cz. (prezydent E. Beneš), który uzyskał formalne uznanie państw alianckich i prawo tworzenia oddziałów czeskich przy formacjach alianckich, a 1943 podpisał w Moskwie porozumienie o współpracy powojennej; w Rosji sformowano również jednostki wojsk czeskich pod kierownictwem L.Svobody; 1944 w Słowacji wybuchło powstanie antyhitlerowskie, poprzedzające wkroczenie wojsk radzieckich; 1945 w wyzwolonych Koszycach rząd Cz. ogłosił deklarację o utworzeniu po wojnie wspólnego państwa Czechów i Słowaków, w oparciu o wszystkie siły polityczne (w tym komunistów), utworzono rząd koalicyjny z E.Benešem na czele, równocześnie pod naciskiem sowieckim Cz. zrzekła się Rusi Zakarpackiej; 1948 komuniści przejęli całość władzy w kraju (na czele kolejno: K. Gottwald, A. Zápotocký, A. Novotný, A. Dubček, G. Husák, M. Jakeš), wprowadzając system stalinowski (nacjonalizacja przem. i przymusowa kolektywizacja rolnictwa, represje polityczne). W latach 60. terror stalinowski nieco zelżał, ale próby głębszych przemian, zainicjowane 1967-68 przez reformatorskie skrzydło partii komunistycznej (A. Dubček) podczas tzw. Praskiej Wiosny, udaremniła dokonana VIII 1968 interwencja wojsk Układu Warszawskiego. Jej rezultatem było m.in. umocnienie orientacji konserwatywnej i prosowieckiej w kierownictwie partyjnym i państwowym (G. Husák) oraz trwająca wiele lat akcja represjonowania środowisk intelektualnych (zwł. degradacji zawodowej), wzmożonej cenzury itp.; równocześnie wzrosła (formalnie nielegalna) emigracja Czechów i Słowaków na Zachód, w połowie lat 70. - opór społeczeństwa ( Karta 77); 1989 po załamaniu się rządów komunistycznych (tzw. aksamitna rewolucja) prezydentem Cz. został pisarz, b. dysydent Václav Havel; 1990 wybory parlamentarne wygrały ugrupowania opozycyjne i antykomunistyczne, co umożliwiło rozpoczęcie rzeczywistych reform politycznych i gospodarczych, w tym samym roku zmieniono nazwę państwa na: Czeska i Słowacka Rep. Federacyjna; 1992 premierzy Czech (V.Klaus) i Słowacji (V. Mečiar) przeprowadzili w parlamentach obu republik uchwałę o utworzeniu odrębnych państw (mimo nacisków V.Havla nie doszło do narodowego referendum); z dniem 1 I 1993 Cz. przestała istnieć.
- Czechosłowacja, republika o ustroju demokr.-parlamentarnym...
- rozpad Czechosłowacji, (1993)
- KOMUNISTYCZNA PARTIA CZECHOSŁOWACJI, KPCz