miejscowość w dolinie Wadi Qumran na płn.-zach. brzegu M. Martwego (Palestyna, ob. Izrael); 1947 w dzbanach ukrytych w 11 grotach w pobliżu Q. znaleziono kilka tysięcy fragmentów składających się na 800 zwojów rękopisów powstałych ok. 220 p.n.e. - 68 n.e. w j. hebrajskim, aramejskim i greckim; poza jednym (tzw. Zwój Miedziany) mają charakter rel., 175 rękopisów to fragmenty poszczególnych ksiąg biblijnych (w tym wiele o 1000 lat starszych od dotychczas znanych wersji), kilkanaście to ich tłumaczenia; większość stanowią komentarze do i apokryfy naśladujące księgi biblijne (m.in. Księga Henocha, Lamentacje, Księga Tajemnic oraz pierwszy raz odkryte Testamenty: Neftalego, Judy i Józefa, Lewiego) oraz teksty odzwierciedlające organizację i życie wspólnoty qumrańskiej (często utożsamianej z Esseńczykami). Rękopisy z Q. mają duże znaczenie dla ustalenia autentycznego tekstu pism biblijnych oraz dla badań nad źródłami i początkami chrześcijaństwa.Odkrycia w Q. zainicjowały akcję przeszukiwania grot Pustyni Judzkiej, która przyniosła także szereg cennych znalezisk.
