historyczna kraina na Bliskim Wschodzie, między M. Śródziemnym a doliną rz. Jordan; pow. ok. 27 tys. km2; w starożytności pojęciem Palestyna określano krainę na wsch. wybrzeżu M. Śródziemnego zamieszkaną przez Fenicjan, Filistynów i plemiona izraelskie; jej granice sięgały na wschodzie po Pustynię Syryjską i pustynie Płw. Arabskiego, na północy po góry Libanu, na południu po krańce M. Martwego i pustynię Negew; obszar zw. też Ziemią Świętą ze względu na historyczne związki z judaizmem, chrześcijaństwem i islamem; ob. nazwa ograniczana do terytorium położonego między M. Śródziemnym a M. Martwym i doliną rz. Jordan na wschodzie, od północy zamknięta granicą izraelsko-libańską, od południa okręgiem Gazy; ukształtowanie pow. wyżynne, z wyjątkiem nadmorskiego pasa nizin; na wschodzie głęboki rów tektoniczny Jordanu, z Jez. Tyberiadzkim i M. Martwym; klimat podzwrotnikowy morski, na południu zwrotnikowy, kontynentalny, suchy, obszar zamieszkany przez ok. 5,5 mln mieszk. (Żydów i Arabów); gł. miasta: Jerozolima, Tel Awiw, Jaffa, Gaza, Hajfa, Hebron; ślady działalności człowieka sięgają tu dolnego ; pierwsze osiedla o zabudowie miejskiej istniały we wczesnym neolicie (Jerycho); usytuowanie na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych między Azją, Afryką i Europą sprawiło, że już w epoce brązu (3000-1200 p.n.e.) teren ten był gęsto zaludniony; ok. 2500 p.n.e. dominowały plemiona Kananejczyków, zależne od Mezopotamii i Egiptu, który ok. 1500 p.n.e. opanował terytorium P.; od XIII w. p.n.e. rozpoczyna się napór plemion izraelskich, które w XI w. p.n.e. pod wodzą Saula utworzyły samodzielną monarchię ze stol. w Jerozolimie, umocnioną przez jego następców, Dawida i Salomona; ok. 925 p.n.e. państwo izraelskie uległo rozpadowi na Izrael (721 podbity przez Asyrię) i Judę (zniszczoną 587/586 przez Babilonię); w połowie VI w. p.n.e. P. dostała się pod panowanie Persów i jako prowincja Jehud uzyskała pewną autonomię; ok. 332 podbita przez Aleksandra Wielkiego, od 323 p.n.e. pod władzą egipskiej dyn. Ptolemeuszów, a następnie syryjskiej dyn. Seleucydów; 163-63 p.n.e. niepodległość wywalczona przez powstanie kierowane przez judzki ród Machabeuszów; następnie podporządkowana Rzymowi, od 6 n.e. jako prowincja Judea, w której skład wchodziła też Samaria i Galilea; kolejne powstania żyd. (66-70, 132-135) zakończyły się klęską, Żydzi ulegli rozproszeniu (diaspora), zniszczono ich świątynię w Jerozolimie; z tym okresem wiąże się powstawanie w P. pierwszych gmin chrześcijańskich; od 395 w cesarstwie bizantyjskim, 634-640 podbita przez Arabów, zislamizowana i zarabizowana; XI-XIII w. na części terytorium krzyżowcy tworzą Królestwo Jerozolimskie, opanowane następnie przez Mameluków egipskich; 1516-1918 w składzie imperium osmańskiego; po jego upadku terytorium mandatowe Ligi Narodów powierzone W. Brytanii, która 1917 ogłosiła tzw. deklarację Balfoura zachęcającą Żydów do osadnictwa; okres międzywojenny przyniósł napływ osadników żyd. z całego świata, przy równoczesnym oporze (przeradzającym się w powstania antybryt. i antyżyd.) Arabów palestyńskich; 1939 propozycja brytyjska utworzenia państwa dwunarodowego została odrzucona, jednocześnie nastąpił rozwój paramilitarnych organizacji żyd. i arabskich; 1947 problem P. przejęła ONZ, przedstawiając projekt podziału terytorium mandatowego P. na 2 państwa: żydowskie i arabskie; 1948 z chwilą opuszczenia P. przez wojska bryt. proklamowano utworzenie państwa Izrael, którego nie uznały kraje arabskie wkraczając na jego terytorium; wojna 1948-49 zakończyła się zwycięstwem Izraela, który powiększył swoje terytorium w stosunku do projektu ONZ; dalsze dzieje polit. P. patrz Izrael; od 1993 proces formowania się nowego państwa, na podstawie układu Izrael- OWP, zakłócany krwawymi terrorystycznymi zamachami ze strony ekstremistów żyd. i fundamentalistów arab. (m.in. 1995 zamordowanie premiera Izraela Icchaka Rabina).
FILISTYNI, ŚREDNIE PAŃSTWO, GALILEA, ZIEMIA ŚWIĘTA, JUDA, NABLUS, JEROZOLIMSKIE KRÓLESTWO, ŻYDOWSKA MUZYKA, TRANSJORDANIA, QUMRAN