Reklama

SŁOWACJA

Reklama

państwo w środk., graniczy z Czechami, Polską, Ukrainą, Węgrami, Austrią; pow. 49 035 km2; 5,4 mln mieszk. (2005); stol. Bratysława, 428 tys. mieszk.; gł. miasta: Koszyce, Bańska Bystrzyca, Żylina, Preszów, Nitra, Trnawa, Martin, Trenczyn; j. urzędowy słowacki, nadto w użyciu węgierski i czeski; jednostka monetarna: euro (dawniej: 1 korona słowacka = 100 halerzy); PKB na 1 mieszk. 11 280 dol. (2005).

LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 77,2% Słowacy, 10,7% Węgrzy, 10% Cyganie (z wyraźną tendencją wzrostową), 1,2% Czesi, nadto Ukraińcy, Polacy, Rosjanie; gęstość zaludnienia 110 osób/km2; w miastach 78% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 70 lat, kobiety – 78 lat; wyznania: ok. 45% katolików, nadto protestanci (wyznawcy kalwinizmu, zwł. wśród mniejszości węg. oraz luteranie na Spiszu), unici, bezwyznaniowi.

USTRÓJ: republika; na podstawie konstytucji z 1992 (wprowadzonej 1993, zmodyfikowanej 1999) głową państwa prezydent wybierany w wyborach powszechnych (do 1999 przez parlament) na 5 lat, z prawem jednorazowej reelekcji; parlament 1-izbowy (Rada Nar. Republiki S.), 150 czł., kadencja 4-letnia; po reformie administracyjnej wprowadzonej 1996 kraj dzieli się na 8 regionów (Bratysława, Bańska Bystrzyca, Koszyce, Nitra, Preszów, Trenczyn, Trnawa, Żylina) i 79 powiatów.

WARUNKI NATURALNE. Większość obszaru S. zajmują Karpaty Zach., ciągnące się łukiem z płd. zach. na płn. wsch.; ich gł. pasma to Wysokie Tatry z najw. szczytem Gerlachem (2654 m), Niżne Tatry, Mała Fatra, Wielka Fatra, Rudawy Słowackie, Beskidy Zach., Białe Karpaty, Małe Karpaty, Jaworniki; na wsch. kraju pogranicze Karpat Wsch. (Bieszczady, Pogórze Ondawskie, wulkaniczny masyw Wyhorlat); obszary nizinne koncentrują się na płd. wsch. (Niz. Nadcisańska) i na płd. zach. (Niz. Naddunajska). Klimat kontynentalny, umiarkowany, ciepły; średnia temp. stycznia w części środk. i na płd. kraju ok. -3,5C, lipca 19C; na płn. w Tatrach -11C w styczniu, 10C w lipcu; średni roczny opad 500 do 800 mm, w Tatrach do 2000 mm; gł. rzeki: Dunaj (graniczny z Austrią i Węgrami) i jego dopływy Hron i Wag z Nitrą oraz Ondawa (dopływ Cisy); na rzekach liczne zbiorniki retencyjne, m.in. Gabczikovo-Nagymaros na Dunaju, Jez. Orawskie na Orawie i Liptovská Mara na Wagu; w Tatrach niewielkie jez. polodowcowe (Szczyrbskie, Wielki Staw Hińczowy), w Niżnych Tatrach krasowe jaskinie (Dolina Demianowska); roślinność i świat zwierzęcy charakterystyczne dla strefy klimatu umiarkowanego środk. Europy; lasy (z przewagą świerka, buka i dębu) zajmują 37% pow. kraju; kilka parków nar. (Tatrzański, Pieniński, Mała Fatra) oraz liczne rezerwaty.

GOSPODARKA. Kraj przemysłowo-rolniczy, po rozwiązaniu federacji z Czechami (1 I 1993) borykający się z trudnościami gospodarczymi, m.in. na tle rozluźnienia więzi kooperacyjnych (półprodukty firm słowackich, stanowiły wcześniej blisko 50% wartości towarów wysyłanych do Czech) i nikłego napływu kapitału zagr.; przechodzenie w system gospodarki rynkowej oraz procesy prywatyzacyjne mało zaawansowane. Różnorodny przemysł, m.in. rozwinięte hutnictwo żelaza i stali oraz metali nieżelaznych, spory przem. zbrojeniowy (czołgi, pojazdy opancerzone, działa, amunicja); produkcja wagonów kolejowych, maszyn rolniczych, telewizorów, lodówek i zamrażarek; nadto przem. rafineryjny, chem., petrochem., farmaceutyczny, elektromaszynowy, drzewny, papierniczy, włókienniczy, spoż. (zwł. piwowarski, cukrowniczy i tytoniowy); liczne, acz w niewielkich złożach, bogactwa naturalne; wydobycie rud żelaza, miedzi, cynku, ołowiu, magnezu, antymonu, rtęci, manganu, magnezytu, węgla brunatnego (niskiej jakości); rolnictwo wysokotowarowe, przechodzące proces przekształceń własnościowych (do 1991 całość ziemi znajdowała się w rękach państwa lub spółdzielczości); uprawa pszenicy, jęczmienia, buraków cukrowych, ziemniaków, winorośli, tytoniu, chmielu, warzyw, drzew owocowych; rozwinięta hodowla owiec, nadto trzody chlewnej, bydła i drobiu; spore znaczenie leśnictwa; turystyka rozwinięta gł. w Tatrach (m.in. Stary Smokowiec, Tatrzańska Łomnica); dobra sieć komunikacji kolejowej i drogowej oraz żeglugi na Dunaju; najważniejszą instytucją nauk. Słowacka Akad. Nauk, nadto 2 uniw. (starszy w Bratysławie im. Komenskiego, zał. 1919), politechnika, kilka innych szkół wyższych.

HISTORIA. Ziemie dzisiejszej S. zamieszkiwały w starożytności plemiona celtyckie, przemieszane od początku n.e. z germańskimi (m.in. królestwo Kwadów zał. przez Waniusza); od 172 okresowo płd. część S. podporządkowana była Rzymowi (pn. Sarmacja); następnie teren ekspansji Słowian, we wczesnym średniowieczu pod panowaniem Awarów; w początkach IX w. powstało tu państewko plemienne Pribiny z ośr. w Nitrze; po 833 włączone do Państwa Wielkomorawskiego, poddane chrystianizacji, od końca XI w. podporządkowane Węgrom, dzieliło ich losy polityczne; w XII w. napływ osadników niem. na południe (w rejonie Bratysławy, Koszyc) oraz pol. na północy (Spisz i Orawa); w XIV i XV w. rejon wpływów husyckich, rozwój protestantyzmu; od 1526 część monarchii Habsburgów, zaniedbana gospodarczo; w końcu XVIII w. narodziny słowackiego ruchu narodowego (m.in. 1793 powstanie Słowackiego Tow. Naukowego w Trnawie, które działało w obronie j. słowackiego), przeciwstawiającego się madziaryzacji i rozdwojonego w kwestii ewentualnej unii z Czechami; 1848 wybuch powstania antywęg., jako reakcja na odrzucenie przez powstańczy rząd Węgier postulatów suwerenności S.; 1863 zał. Maticy Słowackiej dla przeciwstawienia się madziaryzacji; pod koniec XIX w. nasilona emigracja zarobkowa, gł. do USA; po I woj. świat. i rozpadzie Austro-Węgier – na podstawie umowy pittsburskiej z 30 V 1918 – utworzenie wspólnego federacyjnego państwa z Czechami pn. Czechosłowacja, z silnymi wewn. tendencjami rozłamowymi; sporne granice z Węgrami ustalone traktatem z Trianon (1920), z Polską przesądzone arbitrażem międzynar. na rzecz Czechosłowacji (spór o płn. Spisz i Orawę); po układzie monachijskim (1938) oba te państwa rewindykowały część spornych posiadłości; 14 III 1939 utworzenie – przy poparciu Niemiec – Republiki Słowackiej z księdzem J. Tiso jako prezydentem i rządami monopartyjnymi (Słowacka Partia Ludowa), przystąpienie do wojny po stronie państw Osi, udział w eksterminacji ludności żyd.; równolegle rozwój ruchu oporu; VIII 1944 wybuch antyniem. powstania; 1945 wyzwolenie przez ZSRR, ponowne utworzenie wspólnego z Czechami państwa; ujawnione podczas Praskiej Wiosny 1968 silne tendencje do autonomii doprowadziły 1969 do formalnego przekształcenia Czechosłowacji w federację obu państw; faktyczny ich podział dokonał się po upadku komunizmu; X 1992 parlament czechosłowacki przyjął uchwałę (przy sprzeciwie V. Havla i bez wcześniejszego powszechnego referendum) o utworzeniu z dniem I 1993 dwu odrębnych państw; S. przystąpiła do ONZ i została przyjęta do Rady Europy; w polityce wewn. zarysowały się ostre spory na tle dalszej drogi rozwojowej, obok dążeń do integracji z Unią Eur. i NATO, wystąpiły tendencje autokratyczne i nacjonalistyczne (powszechny bojkot referendum w sprawie przystąpienia do NATO - 90% uprawnionych nie głosowało; konflikt z mniejszością węgierską, m.in. na tle prób ograniczenia jej praw w zakresie nazewnictwa miejscowości i pisowni nazwisk, zniesienie dwujęzycznych świadectw szkolnych w 432 miejscowościach przygranicznych, gdzie Węgrzy stanowią 20% populacji), których rzecznikiem był V. Mečiar; przyniosło to m.in. spowolnienie tempa rozwoju gospodarki oraz pozostawienie S. poza NATO w chwili przyjmowania do sojuszu Polski, Węgier i Czech; 1998 i 2002 wybory parlamentarne wygrała antymeciarowska opozycja, premierem M. Dzurinda; 1999 przeprowadzono nowelizację konstytucji, prezydentem w wyborach powszechnych wybrano R. Schustera; trudna sytuacja gospodarcza - na koniec 2000 S. posiadała najwyższe bezrobocie w Europie (20,7%); trwa konflikt z mniejszością węgierską; Węgrzy domagają się zmiany preambuły konstytucji słowackiej ("My, naród słowacki..." na "My, obywatele Słowacji..."), anulowania tzw. dekretów Benesza z 1945, na podstawie których wysiedlono z Czechosłowacji 66 tys. Węgrów oraz utworzenia uniw. węg. na Słowacji; 2001 wybuchł nowy konflikt z Węgrami na tle uchwalenia przez parlament węg. ustawy o tzw. Karcie Węgra przyznającej obywatelom Słowacji pochodzenia węgierskiego szereg przywilejów, m.in. prawo do sezonowej pracy na terenie Węgier z pełnym ubezpieczeniem, pomocy finansowej dla rodziców wysyłających dzieci do szkół z j. węgierskim, dotacji dla rodzin wielodzietnych itp.; rząd Słowacji uznał Kartę za próbę osłabienia jednorodności państwa słowackiego; po dwóch latach negocjacji rządy obu państw zawarły 2003 kompromisowe porozumienie 2004 ponownie kwestionowane przez Węgrów, którzy domagają się autonomii; narasta też problem asymilacji cywilizacyjnej Romów, stanowiących 10% mieszkańców kraju (najwięcej w Europie), pogłębiający się na tle ich b. wysokiej rozrodczości (wg demografów za 20-25 lat liczba Romów i Słowaków zrówna się); w referendum unijnym wzięło udział 52,1% uprawnionych, za przystąpieniem do UE było 92,5% głosujących; rząd M. Dzurindy wprowadził radykalne reformy gospodarcze (m.in. podatek liniowy na poziomie 19%); bezrobocie spadło na koniec 2003 do 15%, inflacja do 7,1%; równocześnie wystąpiły napięcia społ. na tle obniżenia zasiłków, co boleśnie dotknęło zwł. Romów (III 2004 doszło do zamieszek); w wyborach prezydenckich 2004 zwyciężył nieoczekiwanie populista Ivan Gaszparowicz (nauczyciel akademicki, b. przew. parlamentu), pokonując V. Mečiara (którego był bliskim współpracownikiem); 1 V 2004 przyjęta do Unii Europejskiej; uważana za jednego z "tygrysów" Europy, osiągnęła wyraźny wzrost gosp. i znaczny napływ inwestycji zagr.; VI 2006 wybory parlamentarne wygrała lewicowa partia Smer Roberta Fico występująca przeciwko reformom Dzurindy; w VII 2006 Fico zbudował koalicję partii Smer z nacjonalistyczną Słowacką Partią Narodową i populistycznym Ruchem na Rzecz Demokratycznej Słowacji Mecziara. W kolejnych wyborach (2010) równiez zwyciężyła partia Roberta Fico, ale nie ma z kim utworzyć dającej większość koalicji. Nowym premierem Iveta Radiczova, rzad utworzyła koalicja 4 partii prawicowych. III 2012 w przedterminowych wyborach prawicowa koalicja, oskarżana o korupcję, poniosła klęskę, jednopartyjny rząd utworzył R. Fico.

Powiązane hasła:

IPOLA, BASZTY, INOWIEC, UNIA EUROPEJSKA, GERLACH, LIPTÓW, PIENINY, SAJÓ, MAŁOPOLSKIE WOJEWÓDZTWO, POPRAD

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama