separatystyczna republika na Kaukazie, formalnie stanowiąca część Federacji Rosyjskiej; pow. 19,3 tys. km2, 554 tys. mieszk. (2001), gł. Czeczeni (58%) oraz Ingusze, Rosjanie; stol. Grozny; na płd. łańcuchy górskie i przedgórza Wielkiego Kaukazu (wys. do 4492 m), na płn. niziny; klimat umiarkowany ciepły, na płn. suchy; rzeki (najw. Terek) wykorzystywane do nawadniania; roślinność gł. stepowa i leśno-stepowa; 17% pow. zajmują lasy; jeden z najstarszych i najw. obszarów roponośnych. Ziemie Czeczenii od XIII w. podbijali Mongołowie i Tatarzy; w XIX w. ostatecznie zajęte przez Rosję po krwawym stłumieniu powstania Szamila (1859); na pocz. XX w. rozwój przem. naft.; 1903 powstanie organizacji bolszewickich; po ustanowieniu władzy radzieckiej Cz. włączono do Federacji Ros.; 1936-44 i 1957-90 autonomia pn. Czeczeńsko-Inguska Autonomiczna Republika Radziecka (1944 likwidacja republiki i deportacja ludności pod zarzutem sympatyzowania z Niemcami); 1991 żądanie wyłączenia ze składu Federacji Ros., rozwiązanie parlamentu i powołanie przez opozycję Ogólnonarodowego Kongresu Narodu Czeczeńskiego oraz Gwardii Narodowej, na czele państwa jako prezydent gen. D. Dudajew; XII 1991 w referendum zdecydowano o oddzieleniu się Inguszów i utworzeniu odrębnego państwa - Inguszetii; III 1992 Cz. ogłosiła niepodległość, nie uznaną przez Rosję; na przełomie 1994/1995 wojska ros. podjęły interwencję w Czeczenii, ponosząc straty; oblężenie Groznego doprowadziło II 1995 do zdobycia miasta; 1996 rozejm, wycofanie wojsk ros.; od 1997 prezydent A. Maschadow, zapowiedź całkowitego oderwania się od Rosji, chaos gosp. i społ.; 1999 – po kilku przypisywanych Czeczenom atakach terrorystycznych na terenie Rosji - druga interwencja ros., zakończona w 2000 zajęciem Cz.; p.o. prezydentem powołany przez władze ros. Ahmad Kadyrow, który 2003 został zwycięzcą wyborów prezydenckich (uznanych przez obserwatorów zagr. za niedemokratyczne), a 2004 zamordowany; czeczeńscy bojownicy coraz częściej uciekają się do potępianych przez świat akcji terrorystycznych (m.in. wysadzenie samolotów z pasażerami, zajęcia szpitali w Kislarze i Budionnowsku, zamachy w moskiewskim metrze, Teatrze na Dubrowce, zajęcie szkoły w Biesłanie); w odwecie Rosja przeprowadza wojsk. pacyfikacje wsi czeczeńskich i obozów dla uchodźców; kolejnym prezydentem prorosyjskiej administracji Cz. został 2004 Ału Ałchanow (b. minister spraw wewn. Kadyrowa); równocześnie znaczna część mieszk. Cz. uznawała za prawowitego prezydenta ukrywającego się Maschadowa (do jego śmierci 2005); następcą Maschadowa (ustalonym ponoć już 2002 na tajnym posiedzeniu czeczeńskiego Państwowego Komitetu Obrony) Abdul Chalim Saidułajew (lat 35 lat, muzułmański kaznodzieja, głowa islamskiego radykalnego ruchu wahabitów, pełniący dotąd obowiązki przew. Najw. Sądu Szariackiego) natomiast wiceprezydentem został w kilka miesięcy później słynny terrorysta Szamil Basajew (organizator większości zamachów, m.in. na szkołę w Biesłanie); premierem od III 2006 Ramzan Kadyrow (syn promoskiewskiego b. prezydenta Cz. Achmada Kadyrowa). 15.04.2009 formalne zakończenie wojny w Czeczenii.
- konflikt czeczeński, wojna o niepodległość...
- czeczeński konflikt, działania separatystyczne...
- MINY, rodzaj broni, ładunek...