Tatarska Republika, Republika Tatarstanu
autonomiczna republika w eur. części Rosji, położona nad środk. Wołgą i dolną Kamą; pow. 68 tys. km2; 3,9 mln mieszk. (2004), gł. Tatarzy i Rosjanie (po ok. 45%), nadto Czuwasze, Mordwini, Udmurci, Maryjczycy; stol. Kazań 992,7 tys. mieszk., gł. miasta: Nabierieżne Czełny, Niżniekamsk, Almietjewsk. Ukształtowanie pow. lekko faliste, pagórkowate; klimat umiarkowany ciepły, kontynentalny; średnie temp. stycznia od -13 do -15oC, lipca 19-20oC; średni roczny opad 350-500 mm; gł. rz. Wołga z dopływami: Kama, Wiatka; na płd. część Samarskiego Zbiornika Wodnego; lasy zajmują 16% pow. Region przem.-roln., mocno zurbanizowany; podstawą gospodarki wydobycie ropy i gazu ziemnego (m.in. początek rurociągu "Przyjaźń"); nadto rozwinięty przem. maszynowy, elektrotechn., chem. (nawozy, tworzywa sztuczne, kauczuk), włókienniczy, odzieżowy, spoż.; uprawa żyta, pszenicy, owsa, prosa, gryki, buraków cukrowych, słonecznika, lnu, konopii, ziemniaków, roślin strączkowych; hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec, zwierząt futerkowych. Terytorium zasiedlone VII-VIII w. przez plemiona tur. Protobułgarów, przybyłych znad M. Azowskiego, którzy utworzyli tu w X w. państwo pn. Bułgaria Wołżańsko-Kamska ze stol. Bułgar Wielki, ulegające stopniowej islamizacji, 1236-41 podbite przez Mongołów; 1431 tereny na płd. od Kamy opanowało Wielkie Księstwo Moskiewskie, na pozostałym obszarze po upadku Złotej Ordy (1438) powstał samodzielny chanat kazański, utworzony przez Ułu Mehmeda, 1552 podbity przez Iwana IV Groźnego i włączony do Rosji; XVI-XVII w. rejon intensywnej kolonizacji ros. (wydziedziczenia ludności tatarskiej z ziemi, rusyfikacja, przymusowa chrystianizacja); przejawem sprzeciwu udział Tatarów w powstaniach I.I. Bołotnikowa (1606-07), S.T. Razina (1670-71) i J.I. Pugaczowa (1773-75); 1784 zrównano w prawach murzów tatarskich ze szlachtą ros.; 1804 otwarto w Kazaniu uniwersytet ros.; przyspieszenie gospodarcze przyniosło w XIX w. uruchomienie żeglugi na Kamie i Wołdze (z czasem parowej), intensyfikacja produkcji rolnej po uwłaszczeniu chłopów, uruchomienie linii kolejowej łączącej Kazań z Moskwą (1893), rozwój przemysłu; po upadku caratu wśród ludności tatarskiej, zwł. wyznawców islamu, ożyły tendencje niepodległościowe, stłumione siłą przez bolszewików; T. był także 1918-20 terenem walk Korpusu Czechosłowackiego i armii admirała A.W. Kołczaka; 1920 T. włączono jako autonomiczną republikę w skład Ros. FSRR; 1921-22 ludność T. doświadczyła klęski głodu, opozycję tatarską przeciw polityce NEP-u (łącznie z tutejszymi komunistami) rozgromiono jako nacjonalistyczną; w okresie ZSRR rozwój przem. maszynowego, chem., eksploatacja złóż ropy naft. i gazu ziemnego; z nastaniem pierestrojki ożywienie nar. i rel., 1990 proklamowano Tatarską SRR w ramach ZSRR, a po jego upadku niepodległe państwo T., które 1992 odmówiło (wraz z Czeczenią) przystąpienia do Federacji Ros. (nastąpiło to dopiero 1994).
- ROSJA, Federacja Rosyjska