irl. Éire, ang. Ireland
LUDNOŚĆ. Dominują Irlandczycy 94%; gęstość zaludnienia 55,5 osób/km2; wzrost liczby ludności w latach 90. spowodowany nie tyle przyrostem naturalnym, co spadkiem liczby emigrantów po przystąpieniu I. do Unii Eur.; w miastach 57% mieszkańców; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 72 lata, kobiety - 78 lat; dominujące religie: 96,3% - chrześcijanie (93,1% - katolicy, 2,8% - anglikanie, 0,4% - prezbiterianie).
USTRÓJ: republika parlamentarna na podstawie konstytucji z 1937 (zmodyfikowanej 1999); parlament dwuizbowy (Izba Reprezentantów - 166 deputowanych, wybieranych na 5 lat, oraz Senat - 60 członków, w tym 11 mianowanych przez premiera, 6 wybieranych przez uniwersytety i 43 przez ugrupowania zawodowe); głowa państwa powoływana w wyborach bezpośrednich, na 7 lat (od 1997 Mary McAleese); administracyjnie kraj dzieli się na 29 hrabstw i 5 miast na prawach hrabstw.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. w części środkowej nizinne, wzdłuż wybrzeży łagodne płaskowyże i pasma starych gór; najw. szczyt Carn Tuatail (1041 m); dobrze rozwinięta linia brzegowa, liczne zatoki, wybrzeża często skaliste; klimat umiarkowany, ciepły, morski; średnia temp. stycznia 4-7C, lipca 13-16C; roczna suma opadu od 700 do 1000 mm na płn. i wsch. do 2500 mm na płd. i zach.; charakterystyczne częste mgły i zachmurzenia; gł. rzeki: Sionna, Siúir, Bhearbha, Life; najw. jeziora: Coirib, Measca, Ribh, w części środk. wyspy rozległe tereny bagienne, torfowiska i wrzosowiska; lasy gł. liściaste zajmują 4,8% pow.
GOSPODARKA. Irlandia należy do najszybciej rozwijających się krajów UE; podstawą gospodarki jest produkcja rolna, zwł. hodowla bydła, owiec, trzody chlewnej i drobiu; gł. uprawy to ziemniaki, jęczmień, owies, pszenica, buraki cukrowe, len; rozwinięty przemysł rolno-spożywczy, zwłaszcza produkcja przetworów mlecznych, bekonów, piwa i whisky; nadto znaczący przem. odzieżowy, elektroniczny, maszynowy, samochodowy, chemiczny, skórzany, meblarski; wysoka pomoc Unii Europejskiej na restrukturyzację gospodarki; złoża surowców naturalnych niewielkie, gł. węgla kamiennego, rud cynku i ołowiu oraz srebra; sieć kolejowa rzadka, drogowa rozwinięta; międzynar. porty lotnicze: Shannon i Dublin; dwa uniwersytety, kilkanaście szkół wyższych, akad. nauk (Royal Irish Academy w Dublinie, zał. 1786).
HISTORIA. Najdawniejszą znaną grupą etniczną zamieszkującą I. byli Piktowie; od VI w. p.n.e. rozpoczyna się napływ Celtów i ich przemieszanie z rdzenną ludnością; struktura ludności plemienna, klanowa, w III i IV w. n.e. na terenie I. isnieje 5 królestw, najważniejsze posiada stolicę w Tarze; od V w. silne wpływy chrześcijaństwa, rozwój życia klasztornego i nauki z centrami w zakonach; to w nich przechowano dorobek myślowy świata antycznego; od 795 najazdy Skandynawów, którzy utworzyli szereg państewek i założyli m.in. Dublin, Waterford i Limerick; 1169 podbój I. przez Anglonormanów i w ślad za nim przekształcenie ustroju z plemiennego na feudalny; liczne powstania i bunty dla uzyskania niezależności; XV w. zapoczątkowany przez dyn. Tudorów systematyczny podbój terytorium, kontynuowany przez Cromwella, zakończony 1691; rugi rdzennych Irlandczyków, osadzanie kolonistów ang. i szkockich, prześladowania religijne katolików; 1800 unia z W. Brytanią połączona z likwidacją parlamentu w Dublinie istniejącego od 1297; od XVIII w. silna emigracja, zwłaszcza do USA, a równocześnie narastające dążenia niepodległościowe, liczne powstania; w początku XX w. ruch jednoczy dążenia niepodległościowe i doprowadza 1914 do przyznania autonomii; 1919 proklamowanie niepodległości, do 1921 trwa wojna z W. Brytanią, zakończona podziałem wyspy na część płn., nadal pozostającą w rękach angielskich, i resztę o statusie dominium; 1937 nowa konstytucja proklamująca suwerenną republikę I.; podczas II woj. świat. - neutralność; 1949 wystąpienie z bryt. Wspólnoty Narodów; od 1955 czł. ONZ; od 1973 czł. EWG, od 1993 czł. Unii Eur.; rządy na przemian w rękach konserwatystów (Fianna Fáil - Żołnierze Losu) lub chrześcijańskiej demokracji (Fine Gael - Plemiona Irlandczyków) w koalicjach z socjaldemokratami lub liberałami; w parlamencie obecne także polit. przedstawicielstwo IRA (Sinn Féin - My Sami), 5 mandatów; silna pozycja religii (jedyne w Europie Zach. państwo z konstytucyjnym zakazem aborcji); w latach 90. b wysoki wzrost gosp. (najwyższy w krajach UE); premierem od 1997 Bertie Ahern; w polityce zagranicznej m.in. dążność do zjednoczenia z Irlandią Płn. oraz odrzucenie w referendum traktatu z Nicei (2001), co groziło m.in. uniemożliwieniem Polsce i 9 innym państwom przystąpienia do UE w roku 2004; w ponownym referendum (X 2002) traktat został przyjęty wyraźną większością głosów (62,89%); w pierwszej poł. 2004 przewodniczyła Unii Eur., stąd m.in. 2 V w Dublinie nastąpiło przyjęcie 10 nowych państw członkowskich (w tym Polski); rząd Irlandii jako jeden z nielicznych otworzył natychmiast rynek pracy dla nowych państw; w połowie 2005 pracowało tutaj 52,2 tys. Polaków; V 2008 B. Ahern ustępuje z urzędu premiera w związku z zarzutami o przyjmowanie korzyści finansowych, nowym premierem Brian Cowen; VI 2008 w ogólnokrajowym referendum odrzucony zostaje projekt Traktatu Lizbońskiego (X 2009, w ponownym referendum, traktat został przyjęty wyraźną większością głosów). 2011 przedterminowe wybory wymuszone kryzysem gosp. (Irlandia słabo sobie radzi z kryzysem światowym), premier Enda Kenny, prezydent kraju (wybrany 2011) Michael Daniel Higgins.
UNIA EUROPEJSKA, MacBRIDE, McALEESE, SCHENGEN, IRLANDIA PÓŁNOCNA, IRLANDIA, AHERN