Lýdhveldidh Island, ang. Iceland, Republika Islandii
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 93,9% Islandczyków, 1,3% Duńczyków, nadto Amerykanie, Szwedzi, Niemcy i inne mniejszości; blisko połowa obszaru - nie zamieszkana; w miastach 91% mieszkańców; najrzadziej zaludniony kraj Europy - 3 osoby/km2; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 75 lat, kobiety - 80 lat; dominujące religie: 95% - chrześcijanie, w tym 93% - luteranie.
USTRÓJ. Republika parlamentarna od 1944; parlament jednoizbowy (Althing, najstarszy w świecie, utworzony 930), 63 czł., kadencja 4-letnia; głowa państwa powoływana w wyborach bezpośrednich co 4 lata; premiera i czł. rządu wyznacza prezydent; kraj dzieli się na 8 regionów, złożonych z 27 powiatów (Sylslur).
WARUNKI NATURALNE. Obszar wyspy w większości wyżynno-górski, z niewielkimi nizinami w płd.-zach. części; najw. szczyt wulkaniczny stożek Hvannadalsknúkur (2119 m); w. zbudowana ze skał wulkanicznych, bazaltów i bazaltowych tufów, liczne stożki wulkaniczne, ok. 30 czynnych wulkanów, najw. Hekla (1491 m); w miejscach wygasania wulkanów okresowo tryskające gorące źródła zw. gejzerami; ponad 10% powierzchni zajmują lodowce, z których Vatnajökull (8400 km2) jest największym w Europie; liczne jeziora polodowcowe, najw. Thingvallavatn - 120 km2; rzeki krótkie, tworzą liczne wodospady pokonując progi skalne, najdł. Thjórsá - 237 km; klimat umiarkowany, chłodny, morski, w części płn. subpolarny; na płd. złagodzony ciepłym Prądem Zatokowym; średnia temp. lipca na płd. 12C; roślinność tundrowa, lasy - przeważnie brzozowe - zajmują 6% pow.; znaczne obszary pustyń skalnych; park narodowy Thingvellir - 3 tys. ha, odległy 50 km od Reykjaviku.
GOSPODARKA. Podstawą gospodarki I. jest rybołówstwo, rozwinięty przem. przetwórczy ryb oraz budowa statków rybackich; nadto przem. mięsny, mleczarski, włókienniczy, odzieżowy, chemiczny; 22% pow. kraju zajmują łąki i pastwiska, wykorzystywane gł. dla hodowli owiec; uprawa ziemniaków, roślin pastewnych i warzyw (szklarniowa); transport samochodowy, lotniczy i żegluga przybrzeżna; tranzytowy międzynar. port lotniczy Keflavik, tamże wojskowa baza lotnicza NATO i USA (w likwidacji); brak własnych sił zbrojnych; najtańsza w świecie energia, oparta o źródła geotermalne; kraj przodujący w badaniach naukowych nowych źródeł energii (m.in. Geotermiczny Uniw.).
HISTORIA. Pierwsze ślady osadnictwa pustelników irlandzkich pochodzą z IX w.; od 867 datuje się osadnictwo norweskie, złożone najpierw z przeciwników polit. Haralda I; w tymże czasie podział społeczeństwa na wolnych i niewolnych; ok. 930 wprowadzenie instytucji wiecu centralnego (Althing) stanowiącego zalążek parlamentu; ok. 1000 przyjęcie chrześcijaństwa, rozwój kultury; 1262 opanowanie I. przez Norwegów; w XIV w. upadek gosp. spowodowany zarazą, niekorzystymi zmianami klimatycznymi i wyczerpaniem się drzewostanu do budowy statków; 1380 przyłączenie do Danii (posiadającej wspólne państwo z Norwegią); 1539-51 okres walk religijnych między katolikami a luteranami, zakończony dominacją tych drugich; stałe trudności gosp. wywoływane podatkami ściąganymi przez Danię oraz ograniczeniami w handlu morskim narzuconymi przez Szwecję; w 2. poł. XIX wieku znaczna emigracja mieszkańców; 1814 rozłączenie Danii i Norwegii (I. pozostaje przy Danii), początki walki o niezależność; 1874 uzyskanie autonomii; 1918 suwerenne państwo połączone z Danią wyłącznie unią personalną; podczas II woj. świat. baza wojsk brytyjskich i amer.; 1944 proklamowanie republiki; od 1946 członek ONZ, od 1949 członek NATO, od 1970 członek EFTA; 1972-76 konflikty z W. Brytanią o strefę połowów, zw. "wojną dorszową", zakończone 1976 porozumieniem i poszerzeniem mor. strefy wyłącznego rybołówstwa do 200 mil; system rządów wielopartyjny, 4 partie o równorzędnym znaczeniu sprawujące władzę w zmiennych koalicjach z najsilniejszą konserwatywną Partią Niepodległości na czele; prezydentem przez 4 kadencje (1980-96) pani Vigdis Finnbogadóttir, od 1996 Ólafur Ragnar Grímsson (2004 reelekcja po raz trzeci); po wygranych 2003 wyborach do Althingu, premierem w czwartej już kadencji David Oddsson z Partii Niepodległości, najdłużej urzędujący premier w Europie; 1993 ratyfikowanie porozumienia o utworzeniu Eur. Obszaru Gosp.; 1994 porozumienie z USA o stopniowej redukcji ich baz wojsk.; rosnące znaczenie turystyki; 2003 przy protestach ekologów przystąpiono na płd.-wsch. wybrzeżu (w rejonie lodowca Vatnajökull) do budowy wielkiej zapory wodnej i elektrowni (690 MW), która ma dostarczyć energię dla wznoszonej równolegle wielkiej huty aluminium (o mocy produkcyjnej 320 tys. t rocznie); innym przedsięwzięciem o światowej doniosłości badania genetyczne całej populacji Islandii (ok. 270 tys.), podjęte 1998 na mocy uchwały parlamentu; ich celem jest poznanie na przestrzeni kilku stuleci wszystkich odnotowanych przypadków określonej choroby w całej populacji i ustalenie DNA osób, które na nią zachorowały, co przyczyni się do ustalenia rodowodu poszczególnych chorób i opracowania nowych leków; populacja Islandii charakteryzuje się wyjątkową jednorodnością i stosunkowo krótkimi dziejami (ok. 900 lat), w dodatku pasjonuje się jak nikt w świecie swoją genealogią (codzienne kolumny historii poszczególnych rodzin w gazetach), nadto posiada od 1915 roku scentralizowaną państwową służbę zdrowia (z kartotekami historii chorób); badania mają charakter anonimowy, ich wprowadzenie poprzedziła ogólnonarodowa debata; prowadzi je firma De Code – fundator międzynar. programu Hugo (który rozpracował ludzki genom), posiadająca też znaczne zasługi w zidentyfikowaniu ok. 30 genów odpowiedzialnych za wiele chorób, m.in. schizofrenię, udary mózgu, astmę, osteoporozę. Pod koniec 2008 kraj stanął u progu bankructwa (na kryzys ogólnoświatowy nałożyły się skutki nieodpowiedzialności lokalnych banków). II 2009 premierem Johanna Sigurdardottir (66 lat), była stewardessa i działaczka związkowa, od 30 lat w parlamencie, czł. partii socjaldemokratycznej; prywatnie matka 2 dzieci, po rozwodzie z mężem żyje w związku z pisarką Joniną Leosdottir
ELDJÁRN Kristján, OLAF I TRYGGVASON, NORMANOWIE, ICELAND, REYKJAVIK, ATLANTYCKI OCEAN, LAKI, SPORZYŃSKI, EUROPEJSKIE STOWARZYSZENIE WOLNEGO HANDLU, ZATOKOWY PRĄD- Islandia, opuścić Islandię,...
- Islandia, (Republika Islandii)
- REPUBLIKA ISLANDII, .