Kirgizja
LUDNOŚĆ wielonarodowa: 57% Kirgizów, 16,7% Rosjan, 13,4% Uzbeków, 2,8% Ukraińców, 2% Tatarów, 8,1% innych (m.in. Ujgurów, Kazachów, Tadżyków, Niemców, Polaków, Dunganów); w miastach 38% mieszkańców; gęstość zaludn. 27 osób/km2; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 62 lata, kobiety - 70 lat; dominujące religie: islam (sunnicki), chrześcijaństwo (baptyści i adwentyści), buddyzm.
USTRÓJ: republika prezydencka od 1991, czł. WNP; głową państwa na podstawie konstytucji z 1993 (znowelizowanej 1998) prezydent: od 1991 Askar Akajew (reelekcja 1995 i 2000) wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat; parlament dwuizbowy, złożony z izby wyższej zwanej Zgromadzeniem Ustawodawczym (60 czł. reprezentujących regiony) oraz izby niższej - Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych, 45 deputowanych; kadencja czł. obu izb, wybieranych w wyborach powszechnych, 5-letnia; kraj składa się z 6 obwodów i okręgu stołecznego.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. górzyste, poprzecinane łańcuchami górskimi Tien-szanu, z charakterystycznymi wysokogórskimi dolinami i kotlinami, tzw. syrtami; najw. szczyt Pobieda, 7 439 m; klimat suchy, wybitnie kontynentalny; roczna suma opadów od 300 do 1000 mm; szczyty gór pokryte wiecznymi śniegami i lodowcami (najw. Inilczek - 57 km dł.); średnia temp. lipca w dolinach 20 do 25oC, stycznia -6oC; najw. rzeki: Naryn, Tałas, Czu, Sarydżaz; najw. jeziora: Issyk-kul, Son-kul, Czatyr-kul; u podnóży gór pustynie i półpustynie, nad nimi roślinność stepowa, wyżej lasy i łąki wysokogórskie; w Kotlinie Fergańskiej (rejon stolicy) roślinność podzwrotnikowa.
GOSPODARKA. Kraj przemysłowo-rolniczy, borykający się z problemami transformacji systemowej; m.in. znacząca opozycja przeciw prywatyzacji handlu i przemysłu; cała ziemia w rękach państwa (dla uniknięcia waśni plemiennnych); konflikty przygraniczne z Tadżykistanem i Uzbekistanem; załamanie handlu z Rosją; problemy z fundamentalistami islamskimi, silna opozycja komunistyczna; rozwinięty przem. elektromaszynowy, odzieżowy, obuwniczy, spożywczy, mat. budowlanych; wydobycie węgla kam. i brunatnego, rud rtęci, antymonu, ołowiu, od 1997 także złota (przy pomocy kapitału kanadyjskiego) z jednego z najbogatszych złóż w świecie (Kutmor); uprawa pszenicy, roślin pastewnych, maku, konopi, winorośli, bawełny, tytoniu; hodowla bydła, owiec, kóz, koni, jedwabników; transport gł. kołowy.
HISTORIA. Terytorium zamieszkane przez człowieka już w epoce brązu; VII-III w. p.n.e. zajęte przez plemiona Saków; na początku naszej ery podbite przez Hunów; VI-VIII w. wcielone do kaganatu tureckiego; X-XII w. w państwie Karachanidów; XIII w. podbite przez Czyngis-chana, XIV w. - przez Ojratów; XVII-XVIII w. częste najazdy Dżungarów; od 1758 w rękach Chin; następnie od poł. XIX w. w chanacie kokandzkim, podbitym 1876 przez Rosję; do 1914 okres kolonizacji ros., liczne powstania Kirgizów i ros. ekspedycje karne; 1918 wcielenie do Turkiestańskiej ASRR; 1924 przekształcenie w Kirgiski Obwód Autonomiczny, 1926 w republikę autonomiczną w ramach Federacji Ros.; od 1936 republika związkowa ZSRR; 1991 proklamowanie niepodległości pn. Republika Kirgiska, przystąpienie do WNP; 1993 ustanowienie nowej konstytucji i własnej waluty; b. wysokie nakłady na naukę i oświatę; zaawansowane procesy prywatyzacji mniejszych przedsiębiorstw, bardzo energiczne starania o pozyskanie inwestycji zagr., zwieńczone m.in. budową wielkiej kopalni złota Kutmor przez Kanadę oraz otrzymaniem najw. - wśród państw WNP - pomocy ze strony Banku Światowego i MFW, przy równoczesnym zachowaniu dobrych stosunków z Rosją (2000 uznanie j. ros. za drugi urzędowy) i Chinami, którym na mocy traktatów granicznych zawartych 1996 i 1999 K. przekazał sporne 1250 km2 terytorium (0,6% pow. kraju); pogranicze K. z Uzbekistanem i Tadżykistanem przedmiotem infiltracji mudżahedinów islamskich z Afganistanu dążących do restytucji islamu; wybory 2000 (reelekcja Akajewa) wg obserwatorów OBWE odbyły się z pogwałceniem międzynar. standardów, podobnie jak przeprowadzone w styczniu 2003 referendum aprobujące nową konstytucję i umożliwiające Akajewowi pozostanie przy władzy do końca 2005 roku; opozycja kwestionuje jego wynik gł. ze względu na b. niską frekwencję (40% uprawnionych); nową konstytucję K. uważa się za nie odpowiadającą standardom międzynarodowym; po sfałszowanych wyborach parlamentarnych 2005, w których zwycięstwo mieli rzekomo odnieść stronnicy Akajewa, fala protestu ogarnęła kraj; 24 III rebelianci zdobyli bezkrwawo pałac prezydencki w Biszkeku, ratusz i gmach telewizji oraz powołali nowy rząd tymczasowy; obowiązki prezydenta i premiera powierzono Kurmanbekowi Bakijewowi - liderowi opozycyjnego Ludowego Ruchu Kirgizji (premier w latach 2000-02), który wkrótce wygrał wybory prezydenckie (2009 reelekcja - zagraniczni obserwatorzy uznali, że nie odpowiadały one standardom demokratycznym). IV 2010 opuścił kraj, obalony w wyniku krwawych zamieszek, na czele władz tymczasowych stanęła Roza Otunbajewa. VI 2010 na południu kraju wybuchły krwawe zamieszki skierowane przeciwko Uzbekom (stanowią 15% ludności); równoczesnie w referendum rząd uzyskał duże poparcie (ok. 90%) dla poprawek modyfikujących konstytucję (z systemu prezydenckiego na bardziej parlamentarny) i przedłużających mandat tymczasowej prezydent do końca 2011 roku.
.
KIRGIZI, TOKMAK, TIEN-SZAN, FERGAŃSKA KOTLINA, ISSYK-KUL, POBIEDY PIK, DUNGANIE, KIRGIZJA, KARAKAŁPACY, FRUNZE