LUDNOŚĆ. Skład etniczny: gł. Papuasi-Nowogwinejczycy - 84% (ok. 700 plemion), Melanezyjczycy - 15%, niewielka mniejszość chińska, ok. 30 tys. białych; gęstość zaludnienia 11 osób/km2; w miastach zamieszkuje 16% ludności; wysoki współczynnik urodzeń (35‰ - 1991); przeciętna dł. życia: mężczyźni - 54 lata, kobiety 56 lat; wyznania: protestanci - 58,4%; katolicy - 32,8%; anglikanie - 5,4%, nadto animiści, bahai, inni.
USTRÓJ. Monarchia parlamentarna w składzie Commonwealthu na podstawie konstytucji z 1975 (modyfikowanej 1998); głową państwa monarcha bryt. (królowa Elżbieta II), reprezentowany przez gubernatora generalnego; parlament jednoizbowy, 109 deputowanych (w tym 89 wybieranych w wyborach powszechnych, 20 w wyborach regionalnych), kadencja 5-letnia; premiera mianuje gubernator na wniosek parlamentu; kraj składa się z 19 prowincji i dystryktu stołecznego (Port Moresby).
WARUNKI NATURALNE. Większość wysp P.-N.G. górzysta, o silnie rozczłonkowanej rzeźbie terenu; przez środek w. Nowa Gwinea biegnie łańcuch G. Centralnych (z najw. szczytem Mt Wilhelm, 4506 m), przechodzący w pasmo G. Owena Stanleya; na płd.-zachód od G. Centralnych rozległa nizina, silnie zabagniona w dorzeczu rz. Lake Murray; część terytorium położona w strefie aktywnej sejsmicznie (18 czynnych wulkanów, częste trzęsienia ziemi); klimat równikowy wybitnie wilgotny, w górach podrównikowy wilgotny; średnia temp. w Port Moresby 25-28C; roczna suma opadów od 1500 do 7500 mm; w górach na wys. 2500-3000 m opady ciągłe w postaci drobnego deszczu i niekiedy gradu; liczne rzeki, najdłuższe na Nowej Gwinei: Sepik, Ramu, Fly, Purari; lasy zajmują 82% pow.; w niższych partiach wilgotne, równikowe, w górach liściaste, przy ujściach rzek mangrowe; w dorzeczu Fly sawanny z eukaliptusami; sporo gat. roślin endemicznych; świat zwierzęcy podobny do fauny Australii.
GOSPODARKA. Kraj. b. słabo rozwinięty gospodarczo, o niskim stopniu wykształcenia społeczeństwa (48% analfabetów), w niektórych rejonach żyją plemiona, które praktycznie nie zetknęły się z cywilizacją; podstawą utrzymania rolnictwo; uprawa roślin bulwiastych (kolokazja, bataty, taro, jams, maniok), kukurydzy, ryżu, sagownicy na rynek wewn. oraz palmy kokosowej, kakaowca, kawy, herbaty, olejowca, trzciny cukrowej na eksport; hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu; połów ryb; rosnąca eksploatacja lasów tropikalnych (o rabunkowym charakterze); bogate zasoby złota i miedzi; przem. spoż., gł. olejarski i cukrowniczy; gł. port morski - Lae; rozwinięty transport lotniczy (ponad 400 lotnisk, międzynar. port lotn. w Port Moresby) i żegluga kabotażowa; rzadka sieć dróg kołowych; 6 inst. naukowych, najważniejszy Nar. Inst. Badawczy w Boroko (zał. 1885) zajmujący się badaniami nad antropologią, kulturą i historią regionu; uniw. w Waigani, politechnika w Lae; rozwój uzależniony od pomocy zagranicznej.
HISTORIA - do 1949 - Nowa Gwinea; 1946 jako poniemieckie terytorium mandatowe ONZ część wsch. Nowej Gwinei powierzona została pod zarząd Australii, która 1949 utworzyła nową jednostkę administracyjną włączając do niej obok Nowej Gwinei swoje terytoria zamorskie, pn. Papua; 1973 P.-N.G uzyskała wewn. autonomię, a 1975 niepodległość w ramach Bryt. Wspólnoty Narodów; od 1980 spory graniczne z Indonezją (sięgające korzeniami do sztucznego kolonialnego podziału wyspy); równolegle pojawienie się tendencji separatystycznych na w. Bougainville (która geograficznie i etnicznie należy do W. Salomona); ich kulminacją było 1989 ogłoszenie przez Bougainville niepodległości i wybuch wojny domowej, stłumionej 1993; 2001 uzgodniono stopniowe poszerzanie autonomii wyspy, powstańcy przystąpili do składania broni, w perspektywie 15 lat ma się odbyć ostateczne referendum niepodległościowe; państwo silnie uzależnione od Australii, w polityce zagr. zmierzające do zacieśnienia stosunków z Indonezją, Malezją i Singapurem; 1999 nawiązało stosunki z Tajwanem, narażając się ChRL; wybory parlamentarne 2002 przyniosły zwycięstwo rządzącemu od 3 kadencji Sojuszowi Narodowemu (który nie uzyskał jednak większości parlamentarnej); premierem Michael Somare; państwo w stanie rozkładu, zaliczane - mimo znacznych bogactw naturalnych - do najbiedniejszych w świecie (40% mieszk. utrzymuje się za 1 dol. dziennie), z nasilającym się procesem degradacji infrastruktury pozostałej z czasów kolonialnych; całkowicie skorumpowana administracja i aparat bezpieczeństwa publicznego, raj dla terrorystów i handlarzy narkotyków; 2003 rząd Papui poprosił Australię o pomoc; Canberra, która i tak finansuje 1/3 budżetu Papui, przystąpiła do obsadzania kluczowych stanowisk w sądownictwie, aparacie walki z przestępczością, kontroli napływu imigrantów, zarządzania gospodarką itp.; próby uporządkowania sytuacji napotykają jednak na barierę etniczną (700 plemion z własnymi językami), obyczajową (kradzież plemienna zw. wantok usprawiedliwiona moralnie), wreszcie mentalnościową (apatia na tle niewiary w możliwą naprawę państwa); Australia limituje równocześnie napływ wykwalifikowanych kadr, nie chcąc być posądzoną o aspiracje neokolonialne; państwo czł. ONZ, AKP (Afryka-Karaiby-Pacyfik), Forum Płd. Pacyfiku.
ADMIRALICJI WYSPY, PAPUA, LUIZJADY, SALOMONA WYSPY, MORSHEAD, NIEŁAZY, RAMU, MANUS, EICHELBERGER Robert, RABAUL- Papua-Nowa Gwinea, [ czytaj : Pa pu-a],...
- Papua-Nowa Gwinea, (Niepodległe Państwo...
- PAPUA NOWA GWINEA,