Ruanda
LUDNOŚĆ. Gł. ludy Bantu, w tym 84% Hutu, 15% Tutsi, 1% Twa; gęstość zaludnienia 327 osób/km2 (najwyższa w Afryce), w miastach 8% ludności; przeciętna dł. życia (jedna z najniższych w świecie): mężczyźni - 45 lat, kobiety - 48 lat; wyznania: 56,5% katolicy, 26% protestanci, 11% adwentyści, 4,6% muzułmanie, 17% wyznawcy religii pierwotnych.
USTRÓJ. Niepodległa republika od 1962; konstytucja z 2003; głową państwa prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym na 7-letnią kadencję (możliwość wyboru na 2. kadencję); skład Rady Ministrów wybiera prezydent, na jej czele stoi premier; parlament dwuizbowy: Izba Deputowanych (80 miejsc: 53 obsadzane w wyborach powszechnych, 24 przeznaczone dla kobiet wyłanianych przez rady prowincji, 2 zajmowane przez przedstawicieli Narodowej Rady Młodych i 1 przez reprezentanta Federacji Stowarzyszeń Osób Niepełnosprawnych; kadencja 5-letnia) i Senat (26 miejsc, 8-letnia kadencja, senatorowie będą pochodzić z wyborów i nominacji prezydenta, byli prezydenci mogą zarządać miejsca w senacie; na razie wybory do Senatu nie zostały przeprowadzone – członkowie pochodzą z nominacji rządu); formalnie system wielopartyjny, ale dominującą pozycję na scenie politycznej zajmuje prezydencki Rwandyjski Front Patriotyczny; administracyjnie kraj dzieli się na 5 prowincji (intara).
WARUNKI NATURALNE. Kraj położony w strefie środkowoafrykańskich rowów tektonicznych; prawie całą pow. zajmuje wyżyna (wys. 2500-3000 m), opadająca stopniami z zach. na wsch.; na płn.-zach. w masywie Wirunga wulkan Karisimbi 4507 m; klimat równikowy wilgotny, złagodzony strefą górską; średnia temp. miesiąca ok. 20C; średni roczny opad od 900-1000 mm na wsch. do 1300-1500 mm na zach.; pora sucha VI-VIII; gęsta sieć rzeczna, na wsch. należąca do zlewiska Nilu, na zach. - Konga; najw. rz. Kagera; na rzekach liczne progi i wodospady; jeziora niewielkie, z wyj. Kiwu (graniczne z Dem. Rep. Konga, pow. 2650 km2); roślinność przeważnie sawannowa; w masywie Wirunga wiecznie zielone lasy górskie, powyżej 2500 m roślinność subalpejska (m.in. bambusy, wrzosowiska, kolumnowe lobelie); świat zwierzęcy zachowany w parku nar. Kagera (m.in. goryl górski).
GOSPODARKA. Kraj słabo rozwinięty (50% analfabetów), o gospodarce wyniszczonej dodatkowo wojną domową; podstawą utrzymania prymitywne rolnictwo na rozdrobnionych poletkach (zatrudnia 90% ludności czynnej zawodowo), utrudnione dodatkowo erozją gleb; uprawa (w rękach Hutu) manioku, batatów, sorga, kukurydzy, bananów, ziemniaków, orzeszków ziemnych na potrzeby własne oraz kawy, herbaty, tytoniu, drzewa chinowego, złocienia dalmatyńskiego, bawełny na eksport; hodowla (w rękach Tutsi) bydła, kóz, owiec, drobiu; niewielkie wydobycie rud cyny, wolframu, berylu, kolumbitu i złota; na granicy z Demokratyczną Republiką Konga znaczne zasoby gazu ziemnego; niewielki przem. spoż., chem., włókienniczy, skórzany, mat. budowlanych; brak linii kolejowych, transport gł. samochodowy; 2 szkoły wyższe (w Butare), 3 inst. naukowo-badawcze (finansowane przez UNESCO).
HISTORIA. Pierwotnie obszar dzisiejszej R. zamieszkiwały plemiona myśliwskie Pigmejów Twa, i rolnicze Hutu; na przełomie XV/XVI w. zostały one podbite przez koczowniczo-pasterskie ludy Tutsi (Watutsi), które utworzyły w XVII w. silne państwo plemienne, ze scentralizowanym aparatem wojskowo-administracyjnym, w którym władzę sprawował król Tutsi, zawsze z klanu Njiginja (Tutsi mieli w nim wyłączne prawo bycia wojownikami); 1890-95 kraj opanowany przez Niemców i wcielony do Niem. Afryki Wsch.; podczas I woj. świat. terytorium zajęte (wraz z Burundi) przez wojska belgijskie, 1922 powierzone Belgii mandatem Ligi Narodów (pn. R.-Urundi), od 1946 mandat powierniczy ONZ; w końcu lat 50. pierwsze organizacje polit. ludności murzyńskiej, m.in. Nar. Unia R. (reprezentująca interesy nadal uprzywilejowanych Tutsi) oraz Partia Emancypacji Ludu Hutu (PARMENHUTU); ich rywalizacja, podsycana przez władze belgijskie, doprowadziła 1959 do wybuchu wojny domowej, w wyniku której na czele kraju stanął przywódca PARMENHUTU, G. Kayibanda; 1961 zniesiono monarchię (w referendum), wprowadzając ustrój republikański; 1962 ONZ cofnęła Belgii mandat powierniczy, nastąpił rozpad Urundi i Rwandy, proklamowano niepodległość R., która przystąpiła do ONZ, prezydentem został G. Kayibanda; jego rządom towarzyszyły prześladowania Tutsi, walki etniczne i masowe emigracje Tutsi, gł. do Burundi i Ugandy; 1973 pod hasłem uśmierzenia konfliktów gen. J. Habyarimana (Hutu) przeprowadził bezkrwawy zamach stanu, zawiesił działalność parlamentu i partii polit., jedyną legalną partią stał się Nar. Ruch Rewolucyjny na Rzecz Rozwoju (MRND); 1978 przywrócono rządy cywilne (z zachowaniem pozycji MNRD), prezydentem został J. Habyarimana; narastający kryzys gospodarczy pogłębiony został trwającym od 1982 napływem uchodźców z Ugandy; 1989 zawiązał się Rwandyjski Front Patriotyczny (FPR), złożony gł. z Tutsi (nadal represjonowanych), który rozpoczął wojnę domową; zagrożenie zmusiło Habyarimanę do liberalizacji systemu, 1991 wprowadzono nową konstytucję i system wielopartyjny; 1993 pod patronatem ONZ zawarto porozumienie pokojowe, przewidujące utworzenie rządu tymczasowego i zniesienie utrudnień stawianych powracającym z Ugandy emigrantom Tutsi; 1994 Habyarimana zginął w katastrofie lotniczej spowodowanej atakiem rakietowym (Hutu obwinili o jej spowodowanie Tutsi); prezydentem od 1994 P. Bizimungu (Hutu); w tym samym roku doszło do wzajemnych rzezi Hutu i Tutsi (ok. 800 tys. ofiar); 1996 Bizimungu wysłał wojska na terytorium Zairu i zachęcony opanowaniem wsch. części tego kraju wezwał do rewizji granic, ustalonych 1885; wywołało to reakcję Zairu, położenie Hutu w Zairze stało się dramatyczne, w związku z czym zaczęli oni powrót do kraju, gdzie znów wybuchły walki między Tutsi a Hutu; 2000 prezydentem zostaje P. Kagame (Tutsi), który stosując dyktatorskie metody, przerwał masakry etniczne i podjął radykalną walkę z korupcją a także postawił na nogi gospodarkę (po części drogą grabieży Konga, do którego wprowadził swoje wojska); 2003 i 2010 Kagame wygrał wybory prezydenckie, uzyskując za każdym razem 93% poparcia; X 2003 odbywają się pierwsze wielopartyjne wybory parlamentarne, absolutną większość zdobywa w nich Rwandyjski Front Patriotyczny, partia prezydenta Kagame; w latach 2003-05 odbywają się masowe zwolnienia więźniów (większość przyznała się do uczestnictwa w ludobójstwie z 1994), są one elementem walki z przeludnieniem instytucji penitencjarnych (w samym 2005 wypuszczono 36 tys. osób); kontrowersje dotyczące bezpośrednich przyczyn ludobójstwa nie słabną, śledztwo w tej sprawie przeprowadza także francuski sędzia Jean-Louis Bruguiere, który wszczął je na wniosek 3 rodzin franc., których bliscy pracowali na pokładzie zestrzelonego w 1994 samolotu prezydenckiego (zamach ten był pretekstem dla Hutu do rozpoczęcia rzezi Tutsich); III 2004 prezydent Kagame odrzuca francuski raport oskarżający go o zlecenie zestrzelenia maszyny; XI 2006 zrywa stosunki dyplomatyczne z Francją (nakazując opuszczenie kraju przez franc. ambasadora i zamykając wszystkie instytucje franc. w Rwandzie), po wniosku franc. sędziego o aresztowanie 9 bliskich współpracowników prezydenta i postawienia ich przed sądem franc. w związku z organizacją zamachu.
KAGERA, KIGALI, PIGMEJE, HUTU, NYIRAGONGO, OJCOWIE BIALI, WIRUNGA, KAGAME, RUANDA, WIRUNGA- Rwanda, kraj w Afryce środk.,...
- Wspólnota Ekonomiczna Krajów Wielkich Jezior, CEPGL, utworzona w 1976...
- GOMA, miasto w , w pobliżu...