LUDNOŚĆ. Ok. 120 grup etnicznych, gł. ludy Bantu (Njamwezi-Sukuma, Suahili, Hehet, Makonde, Bena) - 90%; nadto plemiona nilockie (Masajowie), kuszyckie, khoin oraz niewielkie grupy Indusów, Arabów, Brytyjczyków; problemem - blisko 1 mln uchodźców z Burundi i Rwandy; gęstość zaludnienia 38,3 osób/km2; w miastach 34% ludności; b. wysoki przyrost naturalny - 34,3‰ rocznie; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 49 lat, kobiety 51 lat; wyznania: 34% katolików, 33% muzułmanów, 13% protestantów, nadto hinduiści, animiści.
USTRÓJ: prezydencka republika federacyjna od 1964 (konstytucja z 1977, modyfikowana 1995); parlament federalny (Zgromadzenie Nar.), jednoizbowy, 296 czł. (w tym 232 wybieranych w wyborach powszechnych, 10 mianowanych przez prezydenta, 5 desygnowanych przez parlament Zanzibaru oraz reprezentacja kobiet); kadencja 5-letnia; głową państwa prezydent pełniący równocześnie obowiązki szefa rządu, wybierany w głosowaniu powszechnym na 5 lat; kraj dzieli się na 25 regionów (Zanzibar i Pemba posiadają odrębną konstytucję, własny parlament i rząd).
WARUNKI NATURALNE zróżnicowane; większą część pow. T. zajmuje płaskowyż Uniamwezi (wys. 900-1500 m), rozcięty dwoma rowami tektonicznymi (część systemu Wielkich Rowów Afrykańskich); na zach. (wzdłuż granicy z Dem. Rep. Konga i Zambią) biegnie Wielki Rów Zach., w części środk. z płn. na płd. ciągnie się Wielki Rów Wsch.; w jego sąsiedztwie na płn.-wsch. pograniczu z Kenią łańcuch górski z najw. szczytem Afryki - Kilimandżaro 5895 m; wzdłuż wybrzeży O. Indyjskiego pas nizin szeroki 16 do 65 km, zwężający się ku płn.; u wybrzeży nizinne wyspy zbudowane z wapieni koralowych bądź rafy koralowe. Klimat podrównikowy, na płaskowyżu suchy, na wybrzeżu i wyspach oraz w górach wilgotny; roczna suma opadów na płaskowyżu 500-600 mm, na wybrzeżu 900-1400 mm, w górach 1500-2000 mm; średnie temp. 23-28C (najchłodniej w czerwcu); w masywie Kilimandżaro granica wiecznego śniegu przebiega na wys. 5300-5700 m. Rzeki krótkie, bystre, najw. Pangani, Vami, Rufidżi; liczne jeziora, w tym wielkie przygraniczne Wiktorii (z Ugandą), Tanganika (z Dem. Rep. Konga), Niasa (z Malawi, Mozambikiem), niektóre słone (Rukua, Ejasi, Natron, Manyara), miejscami tereny bagienne, zwł. na zach. kraju. W świecie roślin dominują sawanny, w górach niewielkie pozostałości wiecznie zielonych lasów, na wybrzeżu namorzyny (mangrowe); osobliwością roślinność afroalpejska na wys. powyżej 4000 m, z udziałem olbrzymich starców (Senecio); liczne rezerwaty i parki nar., w tym Serengeti, wpisany na Listę UNESCO; świat zwierzęcy reprezentują m.in. słonie, nosorożce, lwy, bawoły, antylopy, gepardy.
GOSPODARKA. Podstawą gospodarki - rolnictwo, które zatrudnia ponad 80% ludności zawodowo czynnej; uprawa kukurydzy, manioku, sorga, prosa, ryżu, batatów, bananów, warzyw - dla potrzeb żywieniowych oraz kawy, bawełny, agawy sizalskiej (4. miejsce w świecie), goździkowca (na wyspach - 85% świat. zbiorów), tytoniu, herbaty, nanerczu, orzeszków ziemnych, trzciny cukrowej - na eksport; hodowla bydła, kóz i owiec, utrudniona w niektórych rejonach plagą muchy tse-tse; spore znaczenie rybołówstwa śródlądowego, leśnictwa (zbiory kory namorzynowej), pszczelarstwa. Znaczne zasoby surowców mineralnych, m.in. wydobycie diamentów, rubinów, szafirów, złota, srebra, fosforytów, rud cyny i żelaza, węgla kam., miki, gipsu, kaolinu, soli kam.; nadto nieeksploatowane złoża rud uranu, miedzi, ołowiu, tytanu, wanadu, niobu, gazu ziemnego. Przemysł słabo rozwinięty, rafineria ropy w Dar es-Salam, montownia samochodów i wagonów kol., niewielkie zakłady przem. papierniczego, chem., maszyn., elektrotechn., skórzanego, włókienniczego, cementowego, przetwórstwa rolno-spoż. (młyny, cukrownie, browary); rzemiosło (tkactwo, koszykarstwo, rzeźbiarstwo); rosnąca rola turystyki. Sieć komunikacji kolejowej rzadka (2600 km), łączy wybrzeże z miastami w głębi kraju, drogowa gęstsza ale nieutwardzona; gł. porty morskie: Dar es-Salam, Tanga, Mtwara, Lindi, Zanzibar; śródlądowe: Mwanza nad jez. Wiktorii i Kigoma-Ujiji nad jez. Tanganika.
HISTORIA. Państwo powstałe 1964 na mocy unii Tanganiki (niepodległej od 1961) i Zanzibaru (niepodległego od 1963) - pn. Zjednoczona Rep. Tanzanii; pierwszym prezydentem został J. Nyerere (wcześniej prezydent Tanganiki), wiceprezydentem A. Karume (prezydent Zanzibaru, a po jego zamordowaniu 1972 szef rządu Zanzibaru - A. Jumbe); 1964 przystąpienie do ONZ; od 1967 (deklaracja z Arushy) przemiany w duchu socjalistycznym, m.in. nacjonalizacja banków i gł. gałęzi przem. oraz rosnące wpływy dwóch monopartii: TANU w Tanganice i ASP w Zanzibarze; wobec pogarszającej się sytuacji gosp. narastanie tendencji separatystycznych Zanzibaru (od 1979 własna konstytucja i parlament, 1990 przystąpienie do Organizacji Konferencji Islamskiej); 1977 oficjalne wprowadzenie monopartyjnych rządów Partii Rewolucyjnej powstałej z połączenia TANU i ASP (przew. J. Nyerere); w stosunkach zagr. konflikty z Ugandą (poparcie dla obalonego prez. A.M. Obote, 1978-81 pomoc zbrojna w obaleniu prez. I. Amina); wobec pogarszającej się sytuacji gosp. i podeszłego wieku od 1985 wycofywanie się J. Nyerere ze stanowisk (od 1985 prezydentem A.H. Mwinyi, od 1990 także przew. Partii Rewolucyjnej), stopniowe przywracanie gospodarki wolnorynkowej, próby prywatyzacji 400 nierentownych państwowych fabryk; 1992 formalne dopuszczenie istnienia opozycyjnych partii polit.; 1993 podpisanie w Arushy układu z Kenią i Ugandą o reaktywowaniu (zał. 1967, zerwanej 1977) wspólnoty gosp. państw wschodnioafrykańskich East African Community (swobodny przepływ osób, towarów, kapitału i usług); 1999 zerwanego ponownie; 1995 i 2000 kolejne zwycięstwa wyborcze Partii Rewolucyjnej (prezydentem Benjamin Mkapa, b. sekretarz Nyerere), kwestionowane w Zanzibarze, gdzie opozycja wszczęła bojkot legalnego parlamentu; mimo nieznacznej poprawy sytuacji gosp. jedność sztucznie połączonego kraju wydaje się zagrożona.
DODOMA, MBEYA, NANDI, SUAHILI, NGORONGORO, MOROGORO, RUKUA, UKEREWE, KAGERA, MERU