LUDNOŚĆ. 17 grup etnicznych, największe to Mandingo (Mende) na południu – ok. 35% i Temne na północy – ok. 32%, Limba – 8%, Kono – 5%, Bulom Sherbro – 4%, inne – 16%; gęstość zaludnienia 68 osoby/km2; w miastach 32% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 39 lat, kobiety – 42 lata (jedna z najniższych w świecie); wyznania: ponad 50% wyznawcy tradycyjnych religii, gł. animiści, 40% muzułmanie sunniccy, 4,7% protestanci, 2,2% katolicy, 1,2% anglikanie.
USTRÓJ. Republika prezydencka, czł. Commonwealthu; na podstawie konstytucji z 1991 głową państwa i szefem rządu prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnia kadencję (z prawem jednokrotnej reelekcji); parlament jednoizbowy - 124-osobowe Zgromadzenie Narodowe (112 członków pochodzi z wyborów powszechnych, 12 z nominacji; kadencja 5-letnia); pod względem administracyjnym kraj dzieli się na 3 prowincje i Terytorium Zachodnie.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. zróżnicowane, na wybrzeżu nizinne, w znacznym stopniu bagienne, w części płn. głębokie estuaria rzek, w części płd. laguny; w głębi kraju wyżyny; na płn.-wsch. góry Loma (najw. szczyt Bintimani 1948 m) i pasmo Tingi (ze źródłami rz. Niger); klimat na wybrzeżu równikowy, wybitnie wilgotny, średnia roczna suma opadów 4000 mm; w głębi kraju i w górach – podrównikowy, wilgotny, średni roczny opad ok. 2000 mm; pora deszczowa od IV do XI, częste burze (na wschodzie do 185 dni w roku); w porze suchej występuje wiatr znad Sahary zw. harmattanem; średnie miesięczne temp. 25 do 28C; gęsta sieć zasobnych w wodę bystrych rzek, z których największe to Kolente (częściowo graniczna z Gwineą), Kaba, Rokel, Jong, Sewa, Moa, Mano (graniczna z Liberią); roślinność w części nizinnej mocno zdegradowana - resztki wiecznie zielonych, wilgotnych lasów równikowych występujących przemiennie z terenami uprawnymi, nadto namorzyny i roślinność bagienna; na wyżynach sawanny; świat zwierzęcy mocno przetrzebiony, ale w rezerwatach spotkać można m.in. słonie, lamparty, krokodyle, aligatory, hipopotamy, małpy, liczne gat. ptaków.
GOSPODARKA. Jeden z najuboższych krajów świata, którego rozwój gospodarczy został zahamowany przez 10-letnią wojnę domową; od 2002 odbudowa kraju przy udziale inwestorów zagranicznych, głównym wyzwaniem walka z korupcją (która w znacznej mierze przyczyniła się do wybuchu konfliktu); 71% analfabetów; 70% mieszk. żyje poniżej progu ubóstwa, za mniej niż 1 dol. dziennie (przy czym aż 26% w skrajnym ubóstwie); prawie 2/3 ludności zatrudnione w rolnictwie, rząd stara się podnieść poziom produkcji poprzez szkolenia organizowane dla drobnych rolników; uprawa kawy, kakaowca, palmy oleistej, imbiru, orzeszków ziemnych, tytoniu (wszystko na eksport) oraz manioku, ryżu, kukurydzy, bananów, sorga, prosa; w związku z plagą muchy tse-tse hodowla mocno ograniczona; znaczne bogactwa naturalne eksploatowane na eksport (stanowią 90% jego wartości); wydobycie diamentów (w 2005 10. miejsce wśród światowych producentów, jednak prawdziwa wielkość wydobycia trudna do oszacowania ze wzgl. na nielegalny handel), złota, boksytów, rud tytanu, zwł. rutylu (jedne z największych złóż światowych, w latach 1995-2005 eksport zahamowany), rud żelaza, chromu; niewielki przem. przetwórczy płodów rolnych (łuszczarnie ryżu, olejarnie), tytoniowy, chem., metalowy, rafineryjny; eksploatacja lasów i rybołówstwo; słaba sieć komunikacji drogowej i kolejowej, zastępowanej żeglugą przybrzeżną i śródlądową; gł. port morski i lotniczy - Freetown.
HISTORIA. Terytorium obecnego S.L. zamieszkiwało pierwotnie plemię Bulom, do którego w XIV w. dołączyły plemiona Krim, Gola, Mende i Temne; 1462 portugalski żeglarz Pedro de Sintra odkrył tu silne królestwo Sapes; 1495 na miejscu dzisiejszego Freetown powstał fort portugalski, a w ślad za nim liczne faktorie portugalskie na wybrzeżu; równolegle w interior przybyli wojowniczy Mandingowie (którzy zasymilowali się z plemionami Limba i Bulom), a na północy zaczęli się osiedlać pochodzący z Senegalu Fulani; poczynając od XVI w. rośnie ekspansja bryt. i franc. na obszar S.L., którego wybrzeże staje się jednym z centrów afr. handlu niewolnikami, złotem i kością słoniową, a także schronieniem dla piratów; 1787 w miejscu dotychczasowego fortu Anglicy zakładają Freetown jako osiedle dla wyzwolonych Murzynów z Ameryki i Karaibów; 1808 tereny wokół Freetown zostają przekształcone w kolonię bryt., której obszar powiększano przez cały XIX w.; 1898–99 powstanie niepodległościowe, krwawo stłumione; od poł. XX w. ponowny wzrost dążeń do niezależności, zwieńczony 1958 uzyskaniem autonomii, a 1961 niepodległości (w ramach bryt. Wspólnoty Narodów); w tymże roku przystąpienie do ONZ; 1963 do OJA; po okresie walk o władzę, zamachów wojskowych - 1971 proklamowanie republiki, przyjęcie demokratycznej konstytucji; 1978 wprowadzenie monopartyjnego systemu rządów; 1985 prezydentem gen. Joseph Saidu Momoh; 1991 przywrócenie systemu wielopartyjnego, na wschodzie kraju zaczyna działać Zjednoczony Front Rewolucyjny (RUF) występujący zbrojnie przeciwko prezydentowi; 1992 wojskowy zamach stanu kpt. Valentine M. Strassera (Momoh opuszcza kraj), nowa władza nie jest jednak w stanie pokonać RUF, walki ulegają nasileniu; 1996 kolejny zamach stanu (gen. J Maada Bioo, min. obrony u Strassera); mimo to odbywają się wybory, które wygrał Ahmad Tejan Kabbah; pokojowe wysiłki prezydenta spotkały się ze sprzeciwem oficerów, gen. Koroma zawiesił obowiązywanie konstytucji, prezydent Kabbah udał się na wygnanie do Gwinei; na S.L. zostały nałożone sankcje międzynarodowe; w 1998 zbrojna interwencja Nigerii doprowadziła do odbicia stolicy z rąk buntowników i przywrócenia legalnej władzy; 1999 prezydent Kabbah podpisał w Lome porozumienie pokojowe z przywódcą RUF Foday Sankohem (przedstawiciele RUF weszli do rządu, Sankoh został wiceprezydentem); ONZ aktywnie włączyła się w utrzymanie zawartego pokoju (pomoc była niezbędna, gdyż RUF bardzo szybko zaczął łamać warunki porozumienia atakując ludność lokalną, jak i siły ONZ; Sadah i główni przywódcy zostali aresztowani w V 2000) i odbudowę kraju; 1999-2005 działalność UNAMSIL (Misja Narodów Zjednoczonych w S.L.), do której sukcesów należy m.in. rozbrojenie 75 tys. byłych żołnierzy (w tym dzieci), zabezpieczenie powrotu ponad półmiliona uchodźców, pomoc przy zorganizowaniu wolnych wyborów, odbudowanie władz lokalnych, narodowej policji i powołaniu Specjalnego Trybunału dla osądzenia zbrodni wojennych w S.L., oraz Komisji Prawdy i Pojednania, przywrócenie państwowej kontroli nad handlem diamentami; od I 2006 działa Zintegrowane Biuro Narodów Zjednoczonych w S.L. (UNIOSIL) odpowiedzialne za pomoc w budowaniu instytucji demokratycznych; VIII 2007 w wyborach parlamentarnych nieznaczne zwycięstwo odnosi opozycyjny Kongres Wszechludowy (40% głosów, 59 mandatów) nad rządząca Ludową Partią Sierra Leone (39% głosów, 43 mandaty) i Ludowym Ruchem na rzecz Zmiany Demokratycznej (15% głosów, 10 mandatów); IX 2007 w drugiej turze wyborów prezydenckich wygrał przywódca Kongresu Wszechludowego Ernest Bai Koroma.
FREETOWN, MARAMPA, KOIDU- Sierra Leone, (Republika Sierra Leone)...
- LEONE, Giovanni (1908-78)
- LEONE, Sergio (1921-92)