GRECJI STAROŻYTNEJ WYCHOWANIE

do okresu hellenistycznego ukształtowały się w staroż. Grecji dwa typy wychowania: spartański (dorycki) i ateński (joński). Wedle tradycji ustrój i sposób wychowania młodzieży w Sparcie był dziełem Likurga (IX w. p.n.e.). Nieliczna grupa pełnoprawnych obywateli (spartiatów), w ciągłej obawie przed buntem helotów, zorganizowała państwo wg zasad militarnych i całe niemal życie pozostawała w pogotowiu bojowym. Takie same surowe zasady rządziły wychowaniem dzieci, prowadzonym niemal całkowicie przez instytucje państwowe, począwszy od decyzji, które dzieci nadają się do życia, a które - jako słabowite - należy porzucić w górach Tajgetos. Od 7 do 18 roku życia młodzież obojga płci wychowywała się w państwowej instytucji typu koszarowego; uprawiając ćwiczenia fiz. i wojskowe, ucząc się prawa spartańskiego, tańców i pieśni wojennych. Po ukończeniu 18. roku dziewczęta wychodziły za mąż, a chłopcy odbywali dwuletnią efebię, przygotowującą ich bezpośrednio do służby wojskowej trwającej do 30. roku życia. Sprawność wychowanków, którym wpajano pogardę dla niewolników, poddawano próbie w tzw. kryptejach - krwawym poskramianiu helotów. W Atenach wcielano w życie ideę swobodnego, harmonijnego i wszechstronnego wychowania (kalokagatia), obejmującego wychowanie fiz. i "muzyczne" (od muza), czyli umysłowe, moralne i estetyczne (obejmowało naukę czytania, pisania, recytacji, śpiewu, gry na instrumentach muz. i tańca). Pobierali je chłopcy od 7. do 14. roku życia, przeważnie u prywatnych nauczycieli, zw. gramatystami i kitarystami; przez resztę dnia opiekowali się nimi słudzy (niewolnicy), zw. pedagogami. Wychowanie fiz. (gł. pentatlon: bieg, skok, zapasy, rzut dyskiem i oszczepem; ponadto pływanie) miało służyć nie tylko wyrobieniu siły i zręczności, ale i piękna ciała. Odbywali je chłopcy 15-16-letni w prywatnym zakładzie (palestrze) pedotriby. Kształcenie kontynuowano w gimnazjonach, utrzymywanych przez gimnazjarchów, pod nadzorem urzędników, zw. sofronistami (w epoce hellenistycznej gimnazjony stały się podstawowym typem średnich szkół publicznych). Od 338 p.n.e. wprowadzono, jako zwieńczenie systemu kształcenia, dwuletnie przysposobienie wojskowe i obywatelskie (efebię państwową). Dziewczęta wszystkich stanów otrzymywały wychowanie domowe. Model wychowania ateńskiego zdominował świat helleński. W Atenach powstały też początki eur. teorii pedagogicznej: sofiści (Protagoras z Abdery) dociekali możliwości i granic wpływu wychowawczego, Platon stworzył system precyzujący cele i środki wychowawcze, Arystoteles - analizę procesu pedagogicznego. Ateńskie szkoły filoz., zwł. Akademia Platońska, były zaczątkiem szkół wyższych.