(427-347 p.n.e.)
filozof grecki; nazywał się Arystokles, ale z powodu barczystej budowy przezwano go P.; pochodził z arystokratycznego rodu ateńskiego, przez matkę spokrewniony z Solonem; początkowo był uczniem Kratylosa (ucznia Heraklita), od 407 Sokratesa, a po jego śmierci (399) podczas podróży do Egiptu i potem na Sycylię zetknął się z pitagorejczykami; w wieku 40 lat zał. w Atenach własną szkołę filozoficzną - Akademię. Pisma P. zachowały się w całości i obejmują 35 dialogów i Listy, we wszystkich dialogach (z wyjątkiem Praw) jako postać naczelna występuje Sokrates; uważa się, że prawdziwe poglądy Sokratesa znajdują odzwierciedlenie w dialogach powstałych w pierwszym okresie działalności pisarskiej P. (Laches, Charmides, Eutyfron, Gorgiasz, Protagoras i Obrona Sokratesa), w których zajmował się gł. zagadnieniami etycznymi; dialogi powstałe w środkowym okresie (Fajdros, Kratyl, Menon, Fedon, Uczta i Państwo) przedstawiają i rozwijają platońską koncepcję idei i teorię bytu, a w dialogach powstałych w ostatnich latach życia skupił się P. nad wyjaśnianiem pewnych trudności związanych z teorią idei, a także jej zastosowaniami (Parmenides, Timajos, Polityk, Sofista, Krytiasz, Prawa). Podstawą filozofii P. jest jego nauka o ideach, przeświadczenie, że poza wiecznie zmiennym światem zjawisk istnieje świat niezmiennych, czystych treści - jakby wzorów, zw. przez niego ideami; wszystko, co postrzegamy zmysłowo, jest tylko kopią (odzwierciedleniem) tych istniejących ponadczasowo i niezmiennie idei, w pewnym stopniu świat realny nie jest więc światem prawdziwym. Poznanie zmysłowe dostarcza tylko mniemań (doksa) i tylko poznanie rozumowe może dostarczyć wiedzy pewnej (episteme) odnośnie do idei. P. jako przeciwnik demokracji uważał, że możliwe jest zorganizowanie rządzonego przez mędrców państwa, które wychowując obywateli ku cnocie i sprawując nad nimi pełną kontrolę, zapewniłoby im szczęście. Swoje utopijne koncepcje próbował P. wcielać w życie na Sycylii z pomocą tyrana Dionizjusza Starszego, ale skończyło się to konfliktem, sprzedaniem P. w niewolę, z której wykupiony powrócił do Aten. P. był pierwszym twórcą rozwiniętego systemu idealistycznego w filozofii europejskiej, a wszyscy jego następcy (począwszy od Arystotelesa) musieli w stosunku do bytowej pierwotności świata idei zająć jakieś stanowisko. P., który nie był pozbawiony ambicji literackich (choć w swoim idealnym państwie chciał wprowadzić kontrolę nad sztuką i poezją), nadał swoim pismom doskonałą formę lit., a Obrona Sokratesa i Uczta należą do arcydzieł literatury.
FILOLOGIA, ANAMNEZA, ARCHYTAS, ENCYKLOPEDIA, STRÓŻEWSKI, PASQUALI, CHAOS, FICINO Marsillio, EJDETYCZNY, FARABI