XIX-wieczny ruch społ.-polit. w USA dążący do separacji Południa i utworzenia odrębnego i suwerennego państwa; jego korzenie stanowią spory o Konstytucję USA (uchwaloną 1787) pomiędzy federalistami i antyfederalistami na przełomie XVIII i XIX w., które koncentrowały się wokół zakresu autonomii i suwerenności stanów tworzących Unię (doktryna nullifikacji); podczas wojny 1812 część stanów Nowej Anglii podjęła próbę wyjścia z Unii, podobnie Karolina Płd. w czasie konfliktów celno-taryfowych 1828 i 1832; konflikt narastał w latach 1840-50 wskutek wzrostu różnic między Północą a Południem: odmienne drogi rozwoju, silniejszy rozwój ekon. Północy, nierówny udział we władzach państwa (na niekorzyść Południa), a przede wszystkim niewolnictwo, silnie zakorzenione na Południu oraz powszechnie potępiane na Północy; próby załagodzenia sporów i różnic na drodze kompromisów (np. tzw. kompromis Missouri 1820) spełzły na niczym; 1860 wybór na prezydenta A. Lincolna z niedawno powstałej, proabolicjonistycznej Partii Republikańskiej wywołały w stanach płd. konsolidację i nasilenie r.s.; 20 XII 1860 Karolina Płd. proklamowała opuszczenie Unii, w ślad za nią poszły inne stany Południa (łącznie 11), tworząc Skonfederowane Stany Ameryki; nieuchronnie doprowadziło to do wojny secesyjnej (1861-65), w której Południe i tendencje secesyjne poniosły klęskę; niewolnictwo zostało zniesione, niemniej jednak oddziaływanie spuścizny po r.s. na życie i stosunki społ. Południa USA było widoczne przez długie lata, aż po 2. poł. XX wieku.
- SECESYJNA WOJNA, ang. Civil War, także...
- abolicjonizm, amer. ruch na rzecz zniesienia...
- NEW ENGLAND, Nowa Anglia