w XI-XIII w. samorządy miast na płn. i w centrum Włoch; oparte na tradycjach rzymskich municypiów, początek dały im dobrowolne zrzeszenia cechów, które z czasem wyłoniły wybieralną władzę kolegialną i konsulów, będących zwierzchnimi urzędnikami; zostały uznane przez Kościół i ces.; najsilniejsze komuny były poprzedniczkami późniejszych księstw we Włoszech.
- gmina miejska, komuna miejska, wykształcona...