(łac. futurus = przyszły)
kierunek w sztuce zapoczątkowany we Włoszech i Rosji w pierwszym 10-leciu XX w., skrajnie antytradycjonalistyczny, wypowiadający walkę przeszłości w imię przyszłości. Charakterystyczna dla niego była fascynacja ruchem, nowością, techniką i oryginalnością. F. odrzucał kult natchnienia. Wartość dzieła mierzył ilością "zużytej energii mózgowej". Poszukiwał nowego języka dla poezji ("słowa na wolności", jęz. pozarozumowy). W lit. pol. stanowił próbę adaptacji wzorów wł. i franc. Był ruchem prowokacyjnym, burzycielskim, głoszącym konieczność zniesienia wszelkich reguł artyst. i odwołującym się do sztuki prymitywnej, lud., jako nieskażonej przez kulturę. Futuryści pol. epatowali mieszczańskiego odbiorcę sposobem bycia, otaczającą ich atmosferą skandalu, traktowaniem życia jako zabawy. W utworach uwalniali słowo od rygorów semantyki i składni, eksponowali jego brzmienie (np. But w butonierce czy Moskwa B. Jasieńskiego). Chętnie sięgali po neologizmy, szokowali wulgaryzmami, lekceważeniem ortografii (Nuż w bżuhu S. Młodożeńca, 1921). Stylizowali teksty poet. na reportaż, raport policyjny, telegram. Pisali wiersze-szyldy, wiersze-reklamy (np. Miasto B. Jasieńskiego), nadając im różne kształty. Wypowiadali się w licznych manifestach (m.in. Gga, 1920; Jednodńuwka futurystuw, 1921). Prekursorem f. w Polsce był J. Jankowski, publikujący wiersze w czasopismach od 1912 r. (t. osobny: Tram wpopszek ulicy, 1920). Jako zorganizowany ruch f. ukształtował się w l. 1917-20. W 1917 B. Jasieński, S. Młodożeniec i T. Czyżewski założyli w Krakowie klub "Katarynka" (nazwa - znak sztuki stopionej z codziennością). W 1918 r. A. Stern i A. Wat utworzyli grupę w Warszawie. W 1920 r. obie grupy połączyły się, nadając f. charakter ogólnopolski. Futuryści skupiali się wokół pisma "Nowa Sztuka" (1921/22), w 1922 r. podjęli współpracę ze "Zwrotnicą". W 1923 r. głośno obwieścili "rozwiązanie" kierunku; drogi poetów się rozeszły. Ostatnim miejscem ich skupienia był "Almanach Nowej Sztuki". Ta pierwsza w lit. pol. awangarda poet. budziła różne reakcje - polemizowali z nią m.in. K. Irzykowski (artykuł Plagiatowy charakter przełomów literackich w Polsce) i S. Żeromski (Snobizm i postęp). F. pol., mimo że krótkotrwały, był ważnym zjawiskiem w lit. - przygotował grunt dla awangardy poet. 20-lecia.