prąd w kulturze pierwszych dziesięcioleci XX w.; inicjatorami f. byli artyści włoscy; 1908 poeta F.T. Marinetti opublikował Manifest futuryzmu w "Le Figaro", w którym głosił potrzebę stworzenia nowej sztuki zdolnej oddać dynamizm współczesnego życia i zgodnej z duchem nowoczesnej, technicznej cywilizacji (3 M.: masa - miasto - maszyna); manifest podpisali: U. Boccioni, C. Carré, L. Russolo, G. Balla, G. Severini; dzieła sztuki futurystycznej cechował dynamizm, nowa koncepcja czasu (symultanizm - równoczesne przedstawianie poszczególnych faz ruchu) i przestrzeni (odrzucenie perspektywy), ich tematyką było miasto-przestrzeń, w której wszystko się rusza, wszystko biegnie, wszystko się obraca; artystów f. fascynowały różne przejawy ruchu, rytm i tempo współczesnej cywilizacji. Gł. przedstawicielem f. w rzeźbie był U. Boccioni, w architekturze A. Sant' Elia.. W literaturze obok Włoch (Marinetti) f. największe sukcesy odnotował w Rosji (D. Burluk, W. Chlebnikow, A. Kruczonych, W. Majakowski); po 1918 pisarze-futuryści wykazywali skłonność do identyfikacji z różnymi odmianami totalitaryzmu: we Włoszech - z faszyzmem B. Mussoliniego, w Rosji - z bolszewickim państwem. W Polsce futuryzm pojawił się ze znacznym opóźnieniem, dopiero po 1918 (B. Jasieński, S. Młodożeniec) wystąpienia futurystów wiązały się ze skandalami wywoływanymi przez lekceważenie przez poetów tego kręgu norm obyczajowych i estetycznych (manifesty: Gga, Jednodńuwka futurystuw, Nuż w bżuhu); 1922 futuryści pol. podjęli współpracę z awangardową T. Peipera, zaś 1924 kilku z nich weszło w skład redakcji "Nowej Kultury" zbliżonej do KPRP. F. był obiektem ataków krytyki o konserwatywnej orientacji (K. Irzykowski, S. Żeromski) i przeważnie - do dziś - bywa traktowany jedynie jako epizod w dziejach pol. literatury międzywojennej.
FUTURYZM
Literatura polska
MŁODOŻENIEC, ŁUCZYZM, BŁOK Aleksandr A., WITKIEWICZ, CARRÁ Carlo, WŁOSKA SZTUKA, MALEWICZ, WANDURSKI, RUSSOLO, ŁOTEWSKA LITERATURA