(1822, wyd. 23)
powieść poet. (poemat romant.) A. Mickiewicza. Temat zaczerpnął autor z dziejów średniow. Litwy, zadbał o wiarygodność przywoływanych zdarzeń: liczne przypisy, rezygnacja z cudowności i typowej dla gat. swobody. Wrażenie prawdopodobieństwa wzmocnione przez archaizację jęz. Wszystkie wydarzenia są zapowiedziane, wyjaśnione, a Epilog uzupełnia brakujące informacje. Gł. postacie: Grażyna i ks. Litawor, są fikcyjne. Reprezentują 2 postawy: książę - partykularyzm (szuka u Krzyżaków pomocy przeciw Witołdowi), jego żona - patriotyzm. Grażyna to kobieta-obywatelka ("niewiasta z wdzięków, a bohater z ducha"), działająca zgodnie z XIX-wiecznymi zasadami. Daje przykład mężowi, stając - w męskim przebraniu - do walki z wrogiem. Ginie, a Litawor popełnia na jej stosie pogrzebowym ekspiacyjne samobójstwo. Jej imię zachowa w pamięci lud. Poemat ma charakter paraboli, ukazującej wyższość racji narod. nad osobistymi, a jego historyzm jest historyzmem maski. Wielość narratorów, dysponujących ograniczoną wiedzą, decyduje o zindywidualizowanym obrazie rzeczywistości w utworze. Mickiewicz odwołał się do różnych tradycji lit.: poematu epickiego (Homer, Tasso, Ariosto), powieści W. Scotta (troska o prawdopodobieństwo hist.), poezji G. Byrona (kreowanie bohaterów). Sprawia to, że G. jest przejściowym - w dużym stopniu jeszcze klasycznym - ogniwem w rozwoju gat. Była tłum. na ros., niem., gr., ang., serbsko-chorw., litew., czes., słoweń., wł., fiń., ukr. Ilustrowali ją m. in. J. Kossak i A. Zaleski.
- GRAŻYNA, Pochodzenia litewskiego,...
- Mickiewicz Adam, (1798-1855)