(1798-1855)
poeta, twórca pol. romantyzmu, zaliczany przez współczesnych do grona wieszczów. Ur. się w Zaosiu k. Nowogródka w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Uczył się w szkole dominikanów w Nowogródku (1807-15); studiował na U. Wil. - Wydz. Literatury i Sztuki (1815-19). Był założycielem Tow. Filomatów, potem Filaretów. Jego młodzieńcze utwory powstawały pod wpływem klasycyzmu: tłum. z Woltera (Mieszko, książę Nowogródka, Pani Aniela, Dziewica z Orleanu - zachowała się V pieśń) i oryginalny poemat Kartofla. Z Woltera czerpał sceptycyzm poznawczy, postrzeganie historii jako walki wolności i despotyzmu, pochwałę nauki i pracy (charakterystyczne dla filomatów). Jako poeta próbował sił we wszystkich podstawowych gat. klasycyst.: poemacie opisowo-hist. (Kartofla), liście poet. (Do Joachima Lelewela), odzie ( Oda do młodości), bajce (Przyjaciele). W 1819 r. został skierowany jako nauczyciel historii lit. i prawa do szkoły w Kownie (odpracowywał stypendium). Przed samotnością i poczuciem obcości uciekał w lekturę - romant. edukacja poety dokonała się dzięki Zbójcom Schillera, Cierpieniom młodego Wertera Goethego, a przede wszystkim utworom Byrona. W 1820 r. M. spędził wakacje w domu swego kolegi, Michała Wereszczaki, w Tuhanowiczach, gdzie poznał swą młodzieńczą miłość - Marylę Wereszczakównę. Rodzice, przeciwni związkowi z ubogim poetą, wydali córkę za mąż za hr. W. Puttkamera.
Wspomnienie idealnej miłości będzie wracało w twórczości M. od Dziadów cz. IV (1823) aż po wiersz Do*** Na Alpach w Splgen (1829). Pobyt w Kownie to czas narastającego konfliktu z filomatami, wiernymi kultowi rozumu, nie rozumiejącymi romant. poglądów poety. M. odpowiada im wierszem Żeglarz (1821) - manifestem indywidualizmu i niezgody na rozumowe poznawanie świata. Antyracjonalistycznej postawie dał wyraz także w Pieśni filaretów i Odzie do młodości. Ważną inspiracją poety był folklor pol. i białoruski (miał z nim kontakt od dzieciństwa) - z niego wyrosły Ballady i romanse oraz Dziadów cz. II. W Kownie powstała również powieść poet. Grażyna. W 1823 r. M. został aresztowany w związku z prowadzonym przez Nowosilcowa śledztwem przeciw filomatom i filaretom. W więzieniu (dawny klasztor oo. bazylianów) przebywał do V 1824 r. Skazany na zesłanie w głąb Rosji, jesienią 1824 r. opuścił Litwę na zawsze. W Petersburgu bliską znajomość nawiązał z K. Rylejewem i A. Bestużewem - młodymi poetami ros., późniejszymi dekabrystami. W II 1825 r. - dzięki staraniom przyjaciół chcących wyrwać poetę spod stałego nadzoru policyjnego - został skierowany do Odessy, gdzie miał pracować jako nauczyciel. Nie dopuszczono go jednak do kontaktu z młodzieżą. Pobyt w Odessie okazał się dla M. niezwykle przyjemny - poeta bawił się, bywał w salonach, zwł. często u K. Sobańskiej. Z nią i jej towarzystwem odbył wycieczkę na Krym, dającą mu - ceniony przez romantyków - kontakt z pejzażem i kulturą Orientu. Te doświadczenia zaowocowały 2 cyklami sonetów: Sonetami odeskimi i Sonetami krymskimi. W XII 1825 r. M. wyjechał do Moskwy, tam wszedł do elity intelektualnej i towarzyskiej, poznał A. Puszkina, zasłynął w salonach jako wybitny improwizator. W tym czasie napisał Konrada Wallenroda (1827), Farysa (1828) - kasydę, gat. zaczerpnięty z klasycznej poezji arabskiej, oraz humorystyczne ballady: Czaty i Trzech Budrysów. W IV 1828 r. wyjechał ponownie do Petersburga, a w V 1828 r., po długich staraniach, uzyskał zgodę na opuszczenie Rosji i rozpoczął swoją romant. podróż: przez Hamburg, Berlin (słuchał wykładów Hegla), Drezno, Pragę, Weimar (wizyta u Goethego), Bonn (wizyta u Schillera) do Włoch. Zwiedził Wenecję, Florencję, Neapol i Sycylię. W Rzymie przeżył miłość do hrabianki H. E. Ankwiczówny (pierwowzór Ewy z Dziadów cz. III i Ewy Horeszkówny z Pana Tadeusza) - poświęcił jej wiersz Do mego Cziczerona. Wiosną 1830 napisał Do matki Polki. W Rzymie zastała go wiadomość o wybuchu powstania listopadowego. Nie są znane powody, dla których M. pozostał nadal we Włoszech. W IV 1831 r. wyjechał do Paryża, skąd - skierowany przez Legację Polską (przedstawicielstwo rządu powstańczego) - próbował przedostać się do Warszawy. W VII 1831 r. dotarł do Wielkopolski. Nie zdołał dotrzeć na tereny objęte powstaniem. Z powodu nieuczestniczenia w walkach robił sobie potem wyrzuty, a rodacy głośno go obwiniali. W 1832 r. wraz z I falą emigracji dotarł do Drezna. Tu napisał Dziadów cz. III oraz wiersze tworzące legendę powstania: Redutę Ordona i Śmierć pułkownika. 31 VII 1832 przybył do Paryża.
Nawiązał kontakt z franc. środowiskiem lit. Aktywnie uczestniczył w życiu emigracji - działał w Tow. Litewskim i Ziem Ruskich, Tow. Literackim, Tow. Pomocy Naukowej, Komitecie Naukowym i in. Chcąc przygotować emigrantów do powrotu do kraju, napisał Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832) oraz liczne artykuły do "Pielgrzyma Polskiego" (1833), którego był redaktorem. W l. 1832-34 stworzył swoje największe dzieło Pana Tadeusza, a w l. 1833-34 cykl poet. Zdania i uwagi z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślązaka i Sę-Martena - zbiór 121 aforyzmów, charakteryzujących typ religijności (temat: relacja Bóg - Szatan - człowiek). W 1834 r. M. ożenił się z C. Szymanowską - mieli 6 dzieci. Trudna sytuacja finansowa, spowodowana m.in. chorobą psychiczną żony, skłoniła poetę do napisania dramatów w jęz. franc. (Konfederaci barscy i Jakub Jasiński, 1836) - nie udało mu się jednak ich wystawić. Jesienią 1839 r. przyjął propozycję wykładów z lit. łac. na uniw. w Lozannie. Powstały wówczas ostatnie znaczące utwory poet. M., tzw. Liryki lozańskie. W VI 1840 r. objął katedrę literatur słowiańskich w Collge de France w Paryżu. W wykładach kreślił dzieje krajów i literatur słowiań., zwł. Polski i Rosji. Pozostawał wówczas pod wpływem mistyka A. Towiańskiego, z którym spotkał się w VII 1841 r. Przystąpił do Koła Sprawy Bożej; wkrótce został jego naczelnikiem. Poglądy mistrza głosił w Collge de France. Mówił o odrodzeńczej roli Polski, która swym cierpieniem upodobniła się do Chrystusa i której został dany Towiański - Mąż Naznaczony, pośrednik między Bogiem a ludźmi. Głosił również kult Napoleona - z woli Boga narzędzia odbudowy świata. Wykłady cieszyły się dużą popularnością wśród studentów - zaniepokojone władze zawiesiły zajęcia, a M. urlopowały. W 1846 r. M., zniechęcony izolacją i niewielkimi rezultatami samodoskonalenia się towiańczyków oraz dyktatorską postawą Mistrza, założył własne koło. Wiosna Ludów przyniosła zmianę poglądów poety. Porzucając słowo na rzecz czynu, udał się do Włoch, gdzie - wbrew opinii obozu Czartoryskich i nie uzyskawszy poparcia papieża Piusa IX - założył legion walczący przeciw Austrii (otwarcie drogi do Polski). Zebrał kilkunastu ochotników i przemaszerował z nimi z Rzymu do Mediolanu. Legion stał się ważnym symbolem polit., choć nie odegrał większej roli militarnej. Jego program ideowy określił M. w Składzie zasad (1848). W 1849 r. poeta założył w Paryżu "Trybunę Ludów" - międzynarodowy organ walczących o wolność. Zamieścił w niej kilkadziesiąt artykułów i drobnych notatek. Pismo zostało zlikwidowane przez władze franc. po interwencji ambasady ros. Zagrożony nędzą poeta podjął w 1852 r. pracę w Bibliotece Arsenału. W 1855 r. (po śmierci żony), w czasie wojny krymskiej wyjechał do Turcji, by uczestniczyć w tworzeniu dywizji pol. walczących przeciw Rosji. Zmarł na cholerę w Konstantynopolu. Po upływie kilku miesięcy zwłoki poety przewieziono do Paryża, na pol. cmentarz w Montmorency, a w 1890 r. na Wawel. Poza licznymi utworami pozostawił M. ok. 1200 listów, pisanych od 1817 do 1855 r. Nie ma wśród nich (nie zachowały się?) listów intymnych. Wielu adresatów to filomaci i towiańczycy. Dominuje w listach tematyka filomacka i towianistyczna, mówią o stosunku poety do emigracji, cywilizacji Zachodu itd. Twórczość M. kształtowała świadomość kilku pokoleń Polaków. Nawiązywali do niej (także polemicznie) najwięksi pisarze pol., m.in. J. Słowacki, Z. Krasiński, C. Norwid, B. Prus, E. Orzeszkowa, M. Konopnicka, S. Wyspiański, S. Żeromski, Cz. Miłosz, E. Bryll. Dzieła poety tłumaczono na prawie wszystkie języki europ. M. stał się bohaterem licznych utworów lit. i dzieł plastycznych. Jego muzea istnieją w Wilnie, Paryżu, Istambule, Śmielowie i Warszawie.
- Mickiewicz Adam, (1798-1855)
- Mickiewicz Adam, (1798-1855)
- MICKIEWICZ, Adam (1798-1855)